63
ahamiyat kasb etgan pedagogik muhitdir. SHu bois ham olimlar oilaning eng
muhim va dastlabki vazifalaridan ham birini tarbiyalovchi funktsiya ekanligini
doimo
e’tirof
etadilar.
Oilaviy sotsializatsiya jarayonini bir tomonlama,
ya’ni
, farzandlar
tarbiyasidagi roli bilan cheklash
to`g’ri
bo`lmaydi. CHunki ayniqsa,
yosh oilada
nikohdan so`ng er va xotin boshqa oila
a’zolari
jamiyatida xohlasa-xohlamasa o`z-
o`zidan tarbiyalanib, xarakter xislatlarini o`zgartirib boradilar. Masalan, ilgari
tortinchoq, uyatchan, ikkilanuvchan yigit, uylangach, turmush
o`rtog’i
nigohida
obro`si mehr-muhabbat
tufayli oshgan sari, o`zida kuch-qudratni, irodani sezib,
dadil, faol, o`ziga nisbatan ijobiy fikrli, aqlli, bosiq bo`lib borishi tabiiy. Kelinchak
ham yangi xonadon sharoitiga ko`nikib borgan sari, uning
an’analarini
muvaffaqiyat bilan o`zlashtirib borgan sari, turmush
o`rtog’ining
mehrli
muhabbati, qaynnona va qaynotaning
g’amxo`rligi
,
e’tiborliligi
oqibatida
yanada
iffatli, sermulohazali, ziyrak va farosatli bo`lib, o`zidagi ilgari mavjud ayrim salbiy
xarakter sifatlaridan qutulishi ham mumkin. Bu
–
er va xotin uchun oila muhitining
yangi bosqichdagi ijtimoiylashuv maskani sifatidagi o`rnini isbotlaydi.
Lekin ayrim oilalarda er va xotin o`rtasida samimiy, iliq munosabatlarning
yo`qligi, tashqi tomondan nomiga oila qurganliklari,
ma’nan
esa bir-birlariga
nisbatan beganoday qolganliklari bois bu yerda o`zaro munosabatlar hamisha
tarang, yuzaki bo`lib boradi. Tabiiy, bunday munosabatlar nafat ularning o`ziga
balki ularni o`rab turgan boshqa qarindoshlar, ayniqsa, farzandlarga faqat salbiy
ta’sir
etadi , yoshlarning
ijtimoiylashuv jarayoniga
to`g’anoq
bo`lishi ham
mumkin
. “
Ko`cha bolalari
”, “
tarbiyasi
og’ir
bolalar
”,
voyaga yetmay turib
jinoyatga qo`l urgan o`smirlar aksariyat holatlarda aynan shunday oilaviy
muhitning qurbonlari hisoblaandi.
SHu o`rinda
ta’kidlash
joizki, bolaning ijtimoiylashuvi jarayonida
maktabgacha tarbiya maskanlari, maktabning roli va ahamiyati ham bor. Lekin
ulardagi
ta’lim
-tarbiya jarayonining
samaradorligi eng avvalo, oilaviy tarbiyaga
bog’liq
ekanligini
, “
Qush uyasida ko`rganini qiladi
”
maqolining mohiyatini
hamma biladi. Maxsus tarbiya maskanlari oldida oiladagi ijtimoiylshauvning
64
afzalligi shundaki, oiladagi barcha o`zrao munosabatlar tabiiy muhitda, inosniy
munosabatlar tamoyiliga asoslanib amalga oshiriladi.
Qolaversa, o`rtacha
O`zbekistondagi oilalarda 3-4 nafardan farzand bo`lsa, ikki ota va ona uchun
ularga yetarli
e’tibor
berish uchun imkoniyat kengroq, maktab yoki
bog’chada
esa
guruhlardagi bolalar soni ko`p va
ta’lim
-tarbiya jarayoni maxsus dasturlar va aniq
rejim asosida amalga oshirilgani uchun bolalarning bir tekisda rivojlanishi va
kamol topishi uchun yetarli bo`lmaydi. Demak, oilaviy sotsializatsiyaning
samaradorligi oila bilan boshqa tarbiya maskanlari o`rtasida o`rnatilgan
hamkorlkidagi
uyg’unlikka
bevosita
bog’liq
.
