3.4. Oila, maktab, pedagog hamkorligi
sib kelayotgan avlodning jamiyat normalarini to`la qonli qabul qilishi, o`z
davrining yaxshi va kerakli kishisi bo`lib yetishishi oilaning boshqa
rasmiy tarbiya maskanlari bilan o`rnatadigan
to`g’ri
munosabatlari bevosita
bog’liq
. Ijtimoiylashuv jarayonida maktabgacha
ta’lim
muaasasalarining o`rni
alohida ahamiyat kasb etadi. CHunki maktabgacha
ta’lim
muaasasalarining
xodimlari bolaning ota-onasi bilan bevosita, har kuni muloqotda bo`ladi va ular
maktab
ma’muriyatidan
fraqli ikki xil funktsiyani bajaradi: rasmiy va norasmiy.
Undan tashqari, tarbiyachining o`zi ota-onaga nisbatan ikki xil holatda bo`ladi
–
rasmiy tarbiyachi va samimiy,
e’tiborli
suhbatdosh tarzida. Lekin oila
a’zolari
bilan maktabgacha
ta’lim
muaasasalarining xodimlarining bitta bola tarbiyasidagi
ishlarini
uyg’unlashtirish
, yaxshi samaraga erishish unchalik oson ish emas.
CHunki ikkala tomon bir-biriga ishongan taqdirdagi ular o`rtasida samimiy
muloqot bo`lishi va tarbiyada ijobiy natijalarga erishish mumkin.
Bunday muvaffaqiyatli munosabatlarning bir qator psixologik tamoyillarini
ajaratish mumkin:
avvalo, tarbiyachi ota-onaga farzandini faqat yaxshi tomondan ko`rsata bilishi
lozim.
Ya’ni
, boqchadagi bolaning obrazi ota-ona uchun ijobiy bo`lsagina,
ular farzandini xonadonidan yaxshi kayyait bilan olib keladi va uyga
qaytayotganda ham tarbiyachi bilan iliq xayrlashib, bolaning ham uni hurmat
O`
65
qilishi va
mashg’ulotlarga
aytganlariga quloq tutishi lozimligiga o`rgata oladi.
Aks holda ota-ona
og’rinib
bolasini boqchaga olib keladi va uni maktabgacha
ta’lim
muaasasasining tartiblarini menismalikka o`rgatib qo`yishi mumkin.
Demak, birinchi tamoyil
–
ota-onaga maktabgacha
ta’l
im muaasasasidagi bola
to`g’risida
ijobiy obraz yarata olish;
maktabgacha
ta’lim
muaasasalarining trabiyachilari ota-ona bilan kundalik
muloqotda bolaning erishgan yutuqlari, qanday bilim, malaka va ko`nikmaga
ega bo`lolganini ko`rsata olishlari lozim. Masalan, tengqurlari bilan
muloqotda o`zini qanday tutgani, do`stlari mavjudligi, berilgan
she’r
yoki
boshqa topshiriqni bugun aynan qay tarzda o`zlashtira olganligi, kimga
qanday yordam bera olgani, sotsiometrik maqomi qanday ekanligi hamqida
norasmiy tarzda
ma’lumot
bera olishi kerak. Demak, bolaning yutuqlaridan
ota-onani xabardor qilib borish tamoyili ota-ona bilan tarbiyachining
hamkorligini mustahkamlaydi.
tarbiyachi bolaning uydagi xulqi va yutuqlari yoki kamchiliklarini bilib turishi
shart. Bu ota-ona bilan ishonchga asoslangan dialog jarayonida aniqlanadi.
CHunki tarbiyachi bolaning uyda qanday o`ziniitutishi, odat va qiliqlarini
bilmasa, unga
to`g’ri
pedagogik yondashuvni tashkil etolmaydi.
Ya’ni
,
uchinchi tamoyil
–
bolaning oiladagi, uydagi maqomini bilish.
Yuqoridagilarning bola ijtimoiylashuvida inobatga olinishi maktabgacha
ta’lim
muaasasalarining oila bilan yagona shior ostida
“
Keling birgalikda
o`rganaylik
!”
ishlashga va yutuqlarga erishiga imkon beradi. Bunda asosiy
manfaatdor tomon va faollik ko`rsatuvchi birinchi navbatda ota-ona bo`lishi
lozimligini unutmaslik kerak.
Oxirgi yillarda oilaviy
ta’limning
ahamiyati ortib bormoqda. Ko`plab
mamlakatlarda qator qonun hujjatlari va normativ aktlar qabul qilinganki, ularga
ko`ra, ota-onaning xohishiga ko`ra oila muhitida, xonadonda bolaning
ta’lim
va
tarbiyasini tashkil etish mumkin. Bunday tarbiyachilarning qonuniy xaq-huquqlari
qounn bilan kafolatlangan. Masalan
, “
Rossiya Fedaratsiyasida oilaviy (uy
sharoitidagi)
ta’lim
to`g’risidagi
Nizom
”, “
Uyda
ta’
lim olishning namunaviy
66
Nizomi
”
kabi hujjatlar mamlakatning
“Ta’lim
to`g’risida”
gi Qonuni bilan
kafolatlangan bo`lib, unga ko`ra agar ota-ona xohlasa, xonadon pedagogi uyga
kelib bola (lar)ga
ta’lim
beradi. Bu kabi guvernatkalar xizmatidan foydalanish, uy
enagalarini yollash kabi tajriba ko`plab rivojlangan mamlakatlarda keng quloch
yoygan. Yurtimiz O`zbekistonda ham ushbu harakatning dastlabki ayrim
ko`rinishlari paydo bo`lgan. Lekin bizda oilaviy
ta’lim
alohida ko`makka muhtoj,
yetim, nogiron bolalr uchun tashkil etilgan. CHunki o`zbekistonlik bolalar avvalo
qonunan berilgan imkoniyatlar bois 2-3 yilgacha bevosita onaning
ardog’ida
bo`lishi mumkin, bu davrda ikki yoshgacha farzandi bo`lgan onaga davlat
tomonidan nafaqa ham tayinlanadi. Agar oilada imkoniyat bo`lsa, keyingi
davrlarda bola yana onasi yoki buvilari yordamida katta bo`ladi, maktabgacha
ta’lim
muaasasalariga jalb etiladi.
Tug’ilishdan
nogironli bo`lgan, maktabga borish o`qish imkoniyati
cheklangan bolalarga esa
“Ta’lim
to`g’risida”
gi O`zbekiston Respublikasi
Qonuniga muvofiq, uy sharoitida o`qitish tashkil etilgan. Bunday pedagoglarga
qo`shimcha imtiyozlar ham beriladi, ular 6 soatlik dastur asosida nogiron bolaga
eng zarur bilim, malaka va ko`nikmalarni uyda beradilar. Bu ham O`zbekistonning
ijtimoiy sohani isloh qilish borasida siyosati bo`lib, yurtimizda birorta bola maktab
yoshida
ta’limdan
chetda qolmaydi.
Normal taraqqiyotli bolalar maktabgacha
ta’lim
muaasasalaridan so`ng
maktabga jalb etiladilarki, bu yerda ham
ta’limning
hamda tarbiyaning
samaradorligi oila bilan hamkorlkka tayanishi barchaga
ma’lum
. SHuning uchun
ham har bir o`rta maktabda
“
Ota-onalar Kengashlari
”
tashkil etilgan, ularga
kattagina huquq va vakolatlar berilganki, bu
“
Maktab
–
oila
–
mahalla
”
kontseptsiyasining amalda ishlashining isbotidir. Lekin bu borada muammrlar yo`q
emas, chunki maktab
ma’muriyati
, pelagoglar har doim ham barcha
o`quvchilarning oilasi, undagi sharoitlar, ota-onaning bola o`qishiga qanchalik
qiziqishi va manfaatdorligini yaxshi bilmaydi, natijada
ba’za
n aynan maktab
yillarida bola psixologiyasi keskin o`zgarib, u deviant xulqlilar toifasiga ham
tushib qolishi mumkin.
67
Ya’ni
, mamlakatimizda Kadrlar tayyorlashning Milliy dasturi hamda
Ta’lim
to`g’risidagi
Qonun asosida uzluksiz
ta’limning
barcha bosqichida yoshlarning
ijtimoiylashuvi jarayoni kechishini unutmaslik, har bir bosqichda uning samarasi
ijtimoiylashuv usul va vositalarining
to`g’ri
va aniq tanlanishi
bog’liqligi
bilish
katta ijtimoiy ahamiyatga molik ishdir. Zero, bola tarbiyasi va
to`g’ri
ta’lim
i
bo`yicha aniq va asosli bilimlar sohibi bo`lmish o`qituvchining oila bilan aloqasi
qanchalik yaxshi va maqsadli bo`lsa, bola tarbiyasi ko`ngildagidek bo`ladi, bu
borada aniq tasavvurga ega bo`lmagan yayrim ota-onalar uchun hayot maktabi
bo`lib xizmat qiladi.
|
