MA'RUZA TEXNOLOGIK KARTASI
Bosqichlar
va vaqt
|
Faoliyat
|
O‘qituvchiga
|
Talabalarga
|
1 boskich
Kirish
(5 min)
|
1. Mavzu nomi, maksadi, ma'ruzadan kuzlangan natija va uning utkazilish rejasi xakida axborot berish
|
1. Eshitadi
|
2 boskich
Bilimlarni mustaxkamlash
(20 min)
|
2.1. Maksad talabalarga anik savollarni berish:
1. Kizilungach uzunligi kancha?
2. Qizilungachning qanday fiziologik va anatomik toraymalarini bilasiz?
3. Kizilungach devori kanday kavatlardan tuzilgan?
Blits savollar
2.2. Ekranga e'tibor karatish va ma'ruza maksadi bilan tanishtirish.
|
2.1. savollarga javob beradi
2.2. Slaydlar tarkibi bilan urganadi
|
3 boskich
Informatsion
(55 min)
|
3.1. Reja savollari asosida ma'ruza materiallarini bayon kilish, vizual materiallardan va anik savollardan foydalanish:
Rejaning 1-savoli buyicha: Kizilungach anatomiyasi va sintopiyasi
Rejaning 2-savoli buyicha: kizilungach tekshiruv metodlari
Rejaning 3-savoli buyicha: Axalaziyanining etiologiyasi, patogenezi, klassifikatsiyasi, klinik diagnostikasi, dif diagnostikasi va davolash
Rejaning 4-savoli buyicha: Kizilungach divertikuli klassifikatsiyasi, klinik diagnostikasi va davolash.
Rejaning 5-savoli buyicha; Kizilungach kuyishi, ularni klasifikatsiyasi, klinik diagnostikasi va kursatiladigan birinchi yordam.
|
3.1. Berilgan
materiallarni muxokama kilish va savollar berish.
Eng muxim materiallarni yozib olish
|
4 boskich
Yakunlovchi
(10 min)
|
4.1. Savollar berish:
1. Axalaziya va kardiospazm urtasida farq bormi?
2. Kizilungachning kislotali kuyishida birinchi yordam?
4.2. Mustakil ishlash uchun vazifa berish:
kizilungach usmasi.
|
4.1. Savollarga javob berish
4.2. Eshitish. Yozib olish
|
Mavzuni asosalash: Qizilo‘ngach o‘smalari: xavfsiz va xavfli o‘smalarga bo‘linadi. Qizilo‘ngachning xavfsiz o‘smalari kamdan-kam uchraydi. Palmer ma'lumotlariga binoan adabiyotda qizilo‘ngach xavfsiz o‘smalarining qariyb 350 hodisasi tasvirlangan. Qizilo‘ngachning xavfsiz o‘smalari ko‘proq, erkaklarda uchraydi. Yurtimiz adabiyotlarida, qizilo‘ngach xavfsiz o‘smalarining 63 nafar bemorda uchragani tasvirlangan. O‘smalar aksariyat qizilo‘ngachning yuqori uchdan bir va o‘rta qismida joylashadi. Morfologik tuzilishi jihatidan bu o‘smalar epitelial o‘smalar qatoriga kiradi. Bularga qizilo‘ngach poliplari, biriktiruvchi to‘qimadan tashkil topgan o‘smalar (fibroma, fibrolipoma), tomir to‘qimasidan kelib chiqqan o‘smalar (gemangioma), nerv to‘qimasidan paydo bo‘lgan o‘smalar (neyrofibroma), mushak to‘qimasidan hosil bo‘lgan o‘smalar (leyomioma) kiradi. Qizilo‘ngachda aksariyat leyomiomalar (70% hollarda) rivojlanadi.
Ma'ruzaning maqsadi: talabalarga qizilo‘ngach kasalliklari, rivojlanish sabablari, kechishini uziga xosligi, asorati, qiyosiy tashxislash, davolashning samarador usullar, amaliyotdan keyingi parvarish qilishni tushuntirish.
Tarbiyaviy maqsadi: ma'ruza talabada bilimni oshirishni yordam beradi, tashxis quyishga o‘rgatadi. Qizilo‘ngach kasalliklari etiologiyasini, patogenezini, jarroxlik asoratini uz vaktida oldini olishga imkon beruvchi choralarni qo‘llash xaqida umumiy amaliyot shifokori tayyorlash mobaynidagi tushincha berish.
Ma'ruzaning taqsimlanishi:
-
Ma'ruzani asoslash - 5 min
-
Anatomik tuzilish va tekshirish usullari to‘g‘risida ma'lumotlar - 20 min
-
Qizilo‘ngach kasalliklari etiopatogenezi – 10 min.
-
Klinik kechishi – 20 min
-
Diagnostika va differensial diagnostika – 10 min
-
Davolash – 15 min
-
Kasalliklar profilaktikasi – 10 min
Talabalarga beriladigan savollar:
1. Qizilo‘ngach kasalliklarini sanab o‘ting.
2. Qizilo‘ngach kasalliklarini rivojlanish sanablarini ayting.
3. Qizilo‘ngach divertikullarini joylashishini eslang.
4. Qizilo‘ngach kuyishlarini sababini ayting.
5. Qizilo‘ngach kasalliklarida tekshirish usullarni sanab o‘ting.
6. Qizilo‘ngach kasalliklarini davolash turlarini ayting.
Mavzu tarkibi
Qizilo‘ngach (oesophagus) - halqumni me'daning kardial qismi bilan tutashtirib turadigan kovak a'zo bo‘lib, balog‘at yoshidagi odamda uning uzunligi 24-29 sm ni tashkil etadi. Qizilo‘ngach devorining qalinligi o‘rta hisobda 3-4 mm atrofida bo‘lib, uzuksimon tog‘ayning pastki cheti, VI bo‘yin umurtqasi sohasidan boshlanadi va uning pastki qismi (2-4 sm) qorin bo‘shlig‘ida joylashgan bo‘ladi.
Quyidagi ma'lumotlar amaliy ahamiyatga ega: qizilo‘ngachda uchta torayma bo‘lib, yuqorigisi qizilo‘ngachning kirish qismida yuqori qoziq tishlar oldingi chetidan taxminan 14-15 sm masofada, o‘rta torayma aorta ravog‘i va chap bosh bronx sohasida va pastkisi diafragma bilan kesishgan joyida bo‘ladi.
Qizilo‘ngach anatomik jihatdan uch qismga bo‘linadi: bo‘yin qismi (pars cervicalis) (boshlanishdan orqa ko‘ks oralig‘igacha kirish qismigacha - 5-6 sm), ko‘krak qismi (pars thoracalis) - ko‘krak qafasidan diafragmagacha - taxminan 17 sm) va qorin qismi (pars abdominalis) - diafragmadan chiqishdan me'daning kardial qismi bilan tutashguncha - 2-4 sm).
Qizilo‘ngach o‘z yo‘lida qator a'zolar bilan duch keladi yoki ularga anatomik jihatdan yaqin, qizilo‘ngachning oldingi tomonida yuqorida traxeya turadi. Traxeya bifurkatsiyasi sathida qizilo‘ngachni chap bronx kesib o‘tadi. Pastroqda esa, perikard bilan ajratilgan o‘ng bo‘lmaning orqa yuzasi joylashadi. Diafragmal teshik orqali o‘tishning oxirida, endi qorin pardasi bilan qoplangan qizilo‘gach jigarning chap bo‘lagiga tegib turadi.
Qizilo‘ngach orqasida umurtqa pog‘onasining bo‘yin qismi va birinchi ko‘krak umurtqalari joylashadi. Th10 yordamida u ko‘krak yo‘li (ductus thoracicus) ni kesib o‘tadi va umurtqa pog‘onasidan uzoqlashadi, qizilo‘ngach orqasida ichkarida o‘ng tomonda toq vena (v. azygos), chap tomonda ko‘krak aortasi, ular orasida esa ko‘krak yo‘li joylashadi. Shu yo‘lda qizilo‘ngach o‘ng bronxial arteriyani, bir necha qovurg‘alararo arteriyalar va venalarni, hamda undan plevra bilan ajratilgan v. hemiazygosni kesib o‘tadi. Qizilo‘ngach o‘ng tomonda yuqorida traxeya bilan bekilgan. Xuddi shu yerda o‘ng qaytuvchi nervning tarmog‘i o‘tadi. Eng yuqori bo‘limida u qalqonsimon bezning o‘ng bo‘lagiga tegib turadi.
Chapda qizilo‘ngach qalqonsimon bezning chap bo‘lagi, shu bezning venalari bilan chegaralanib turadi. Unga traxeo-ezofageal burchakdan qizilo‘ngachning oldingi sathiga o‘tadigan chap qaytuvchi nerv yaqinlashadi. Uning yaqinida, chap o‘mrov osti sohasida ko‘krak yo‘li joylashadi. Keyinroq qizilo‘ngach aorta ravog‘ining gorizontal qismiga yaqinlashadi, mediastinal plevra, kardiya sohasi, me'da tubiga tegib turadi.
O‘ng adashgan nerv qizilo‘ngachga o‘ng bronx bilan kesishgan sathida yaqinlashadi, bu IV-V ko‘krak umurtqasi sathiga muvofiq keladi va qizilo‘ngachning orqa yuzasida joylashib, qorin bo‘shlig‘iga kiradi. Chap adashgan nerv qizilo‘ngachning oldingi devoriga yaqinlashadi. Shunday qilib, qizilo‘ngach o‘zining butun yo‘lida traxeya, pastga tushadigan aorta, ko‘krak yo‘li, simpatik chegaradosh ustunning ko‘krak qismi, o‘pka va plevra, diafragma, yuqori kovak vena, perikard va yurakning orqa yuzasi bilan anatomik jihatdan yaqin yoki tegib turadi.
Qizilo‘ngach bo‘yin qismi va ko‘krak bo‘limi boshlanishda aorta ravog‘igacha o‘rta chiziqdan birmuncha chapda yotadi. Ko‘krak bo‘limining o‘rta qismida qizilo‘ngach o‘rta chiziqdan birmuncha o‘ngga og‘adi va diafragma ustida aortadan oldinda yotadi. Shunday qilib, qizilo‘ngach bo‘yin bo‘limida chapdan kesishga qulay. Ko‘krak bo‘limining pastki uchdan bir qismida qizilo‘ngach pastga tushadigan aorta va yurak xaltasi orasida yotadi va unga chap tomonlama transplevral yo‘l bilan yaqinlashish oson.
Umuman olganda, qizilo‘ngachning tuzilishi butun me'da-ichak yo‘liga muvofiq keladi. Devori 4 qavatdan tashkil topadi - shiliq qavat (mucosa), shiliq osti qavati (submucosa), mushak qavati (muscularis) va tashqi biriktiruvchi to‘qima pardasi (tunica adwenticia). Qizilo‘ngachning shiliq pardasi ko‘p qavatli yassi epiteliy burmalaridan hosil bo‘lgan. qizilo‘ngach ko‘p qavatli yassi epiteliysining me'daning silindrsimon epiteliysiga o‘tishi keskin, tishsimon chiziq ko‘rinishda yuz beradi (linea zerrata). Ko‘pchilik kishilarda u anatomik kardiyadan birmuncha yuqorida joylashgan.
Qizilo‘ngachning oxirgi qismida odatda taxminan 75% hollarda qizilo‘ngachning yuza yoki kardial bezlarini saqlagan me'da shilliq pardasining sohalari bo‘ladi. Bu bezlar me'daning kardial beziga o‘xshash va xlorid kislota ishlab chiqaradigan parietal xujayralar saqlashi mumkin. Me'da silindrsimon epiteliysining ektopik joylashgan orolchalari va yuzaki joylashgan bezlar qizilo‘ngachning birmuncha proksimal sohalarida ham uchrab turadi. qizilo‘ngach yaralari rivojlanishida ularga muayyan ahamiyat beriladi.
Shilliq osti pardasi (qavati) biriktiruvchi to‘kima va elastik tolalardan hosil bo‘lgan: u g‘ovak va harakatchan. Qizilo‘ngachning shilliq osti pardasida, ayniqsa uning proksimal bo‘limida uning chuqur yoki «xaqiqiy» bezlari joylashgan. Ularning umumiy miqdori 200 dan oshmaydi deb hisoblaydilar. Bez shilliq parda yuzasiga burchak ostida yo‘nalgan yo‘llarga ochiladi. Bezning umumiy uzunligi 1 mm dan oshmaydi. qizilo‘ngach devori bezlari sekretsiyasini vagus nazorat qilib turadi. Uning sekretor tolalari ta'sirlantirilganda bezlar quyuq shilliq chiqara boshlaydi, u tobora suyuqlanib boradi. Bu sekret hazm qilish kuchiga ega emas.
Qizilo‘ngachning mushak devori ichki doira mushaklar va tashqi bo‘ylama tolalardan iborat. Ular o‘rtasida g‘ovak biriktiruvchi to‘qima qatlami bo‘ladi, unda yirik tomirlar va nervlar (plexus my entericus) joylashgan. Bo‘ylama mushak qavati odatda sirkulyar qavatdan ikki baravar yupqa, qizilo‘ngachning yuqori uchdan bir qismida mushaklar ko‘ndalang-targ‘il, mushak pardasining uchdan bir pastki qismi silliq mushaklardan tashkil topgan. Sfinkter ahamiyati bo‘lgan mushak qavatining qalin qismi qizilo‘ngachga kirish qismida va diafragmal torayma sathida bo‘ladi. F. F. Saks (1964) fikricha, katta odamda qizilo‘ngach mushak qavati sirkulyar qatlamining qalinligi kardiya sohasida 2,2 mm, bu uning birmuncha proksimal qismlaridagi qalinligidan 1,5-2 marta ortiqdir.
Qizilo‘ngach tashqi tomondan g‘ovak biriktiruvchi to‘qima bilan o‘ralgan, undan limfatik va qon tomirlar, biriktiruvchi to‘qimadan iborat tortmalar o‘tadi. Chunonchi, qizilo‘ngachning oldingi chap devorini chap bronx asosi bilan bog‘lab turadigan chap qizilo‘ngach - bronxial boylami, qizilo‘ngachning orqa-chap devorini aorta ravog‘ining botiq yuzasiga taqab turadigan qizilo‘ngach - aortal boylami va qizilo‘ngachning distal bo‘limini diafrag-maga taqab turadigan Morozov-Savvin boylami kabilar farq qilinadi. Qizilo‘ngachning abdominal kesigi seroz parda bilan qoplangan bo‘ladi.
|
