Farmakologiya va klinik farmatsiya

1. 
   Eritrotsitlar. ECHT. Gemoglobin.
   
2. 
   Leykotsitlar. Ularning turlari va funksiyalari.
   
3. 
   Kon guruxlari: AVO sistema, rezus omil.
   

Eritrotsit strukturasida xujayra tayanchi -— stromani va yuza kavat — sobщni ajratishadi. Eritrotsit kobigi lipoid-oksil komplekslaridan tuzilgan bulib, kolloidlarni K va Sa ionlarini utkazmaydi, Cl, NSO' anionlarini, shuningdek N va ON ionlarini bemalol utkazadi. Eritrotsitlar va plazmaning mineral tarkibi bir xil emas: odam erigrrsitlarida natriyga nisbatan kaliy kuprok; plazmada esa bu tuzlar nisbati teskari. Eritrotsitlar kuruk moddasining 90 protsenta gemoglobin, kolgan 10 protsenti boshka oksillar, lipoidlar, glyukoza va mineral tuzlardan iborat.

Kon da eritrotsitlar mivdorini aniklash (buning uchun eritrotsitlar mikroskop bilan sanok kameralarida yoki avtomatik ravishda ishlovchi elektron asboblarda sanaladi) fiziologiya va klinika uchun katta axdmiyat kasb etdi.

1 mm³ Qonda erkaklarda 5 OOO OOO, ayollarda kariyb 4 500 OOO eritrotsit bor. YAngi tugilgan chakaloklarda eritrotsitlar kattalardagiga nisbatan kup buladi.

Kondagi eritrotsitlar mikdori uzgarishi mumkin. Barometrik -bosim past bulganda (balandlikka kutarilganda), jismoniy ish vaktida, emotsional kuzgalishda, shuningdek organizm kup suv yukotganda eritrotsitlar kupayib ketadi. Kondagi eritrotsitlar sonining kupayishi turlicha vakt davom etishi mumkin, bu esa organizmda eritrotsitlarning umumiy mikdori ortib ketganligidan dalolat beravermaydi. Masalan, kattik terlash okibatida kup suv yukotilganda kon kiska vakt kuyuklashadi, shu sababli organizmdagi eritrotsitlarning mutlak mikdori garchi uzgarmasa xam, xajm birligidagi eritrotsitlar soni kupayadi. Emotsional kuzgalishda va ogir jismoniy ish vaktida kondagi eritrotsitlar soni kupayadi. Buning sababi shuki, talok kiskarib, umumiy kon okimiga talokning kon depolaridan eritrotsitlarga boy kon chikadi. Past barometrik bosim sharoitida konga kislorodning kam kiri-shi kondagi eritrotsitlar sonining kupayishiga sabab buladi. Baland togli joylar yashovchi odamlarda kon yaratuvchi organ — kumikda eritrotsitlar kup ishlanishi xisobiga eritrotsitlar soni kupayadi. Bu xolda xajm birligidagi eritrotsitlar sonigina emas, balki organizmdagi umumiy mikdori xam kupayadi.

Kon yukotishdan keyin yoki eritrotsitlar kup parchalanganda yo kamrok xosil bulganda kondagi eritrotsitlar soni kamayadi, ya’ni anemiya ruy beradi. Odamda ayrim eritrotsitning diametri 7,2—7,5 mk, xajmi esa taxminan 88—90 mk. Ayrim eritrotsitning kattaligi va kondagi eritrotsitlarning umumiy mikdoridan ularning yigindi yuzasi kelib chikadi. Bu mikdor katta axamiyatga ega, chunki kislorod yutiladigan va beriladigan umumiy yuza, ya’ni eritrotsitlarning asosiy fiziologik funksiyasi ruyobga chщadigan umumiy yuza eritrotsitlarning yigindi yuzasi kancha ekanligiga boglik.

Odam konidagi barcha eritrotsitlarning umumiy yuzasi taxminan 3000 m², ya’ni butun gavda yuzasidan 1 500 baravar ortik. Eritrotsitlarning uziga xos shakli shunday katta yuzaning xosil bulishiga yordam beradi. Odam eritrotsitlari yalpok bulib, ikkala tomoni urtasidan ichiga botgan. Eritrotsit shunday shaklda bulgani uchun yuzasidan 0,85 mk narirokka joylashgan bironta xam nuktasi yuk, eritrotsit shar shaklida bulganda xujayraning markazi yuzasidan 2,5 mk narida joylashgan va umumiy yuzasi 20% kam bular edi. YUza bilan xajm orasidagi bunday nisbat eritrotsitning asosiy funksiyasi, ya’ni nafas organlaridan organizm xujayralariga kislorod tashib berish vazifasini yaxshirok bajarishi uchun kulay.

Konning nafas pigmenta — gemoglobin zritrotsitda bulgani uchun bu funksiya yuzaga chikadi.

Gemoglobin kon plazmasida erigan xolda bulmay, eritrotsitlar ichida ekanligi muxim fiziologik axamiyatga ega. SHuning natijasida:

1. 
   Konning yopishkokligi kamayadi. X,isoblashlar shuni kursatadiki, kon plazmasida shuncha gemoglobinning erishi konning yopishkokligini bir necha marta oshirar, yurakning ishini va kon aylanishini kiyinlashtirar ekan.
   
2. 
   Kon plazmasining onkotik bosimi kamayadi, bu esa (tukima suvining kon plazmasiga utishi okibatida) tukimalarning suvsizlanishiga yul kuymaslik uchun muxim axamiyatga ega.
   
3. 
   Eritrotsit ichida maxsus ximiyaviy muxit borligidan gemoglobinning kislorod biriktirishi uchun optimal sharoit vujudga keladi.
   

Gemoglobin organizmda kislorod tashish kabi muxim vazifani bajaradi va karbonat angidrid tashishda katnashadi.

Gemoglobin murakkab ximiyaviy birikma (molekulyar ogirliga 68 800) bulib, globin oksili va turt molekula gemdan tuzilgan. Temir atomi bulgan gem molekulasi kislorod molekulasini biriktira va beraoladi. Ayni vaktda kislorod gazini biriktirib oladigan temirning valentligi uzgarmaydi, ya’ni Fe ikki valentligicha koladi.

Gemoglobinga xlorid kislota ta’sir ettirilsa, globindan gem ajralib ketadi. U xlorid kislota bilan reaksiyaga kirishib geminga aylanadi, gemin esa xarakterli shakldagi kristallarni xosil kiladi. Sud meditsinasi prakti-kasida kon borligini isbotlash uchun gemin xosil bulishi tekshiriladi.

Gem molekulasida turtta pirrol xalkasi bor (ulardan ikkitasi ishkor, ikkitasi esa kislota xarakteriga ega). Gemdagi temir atomi gemni globinning oksil kismiga biriktiradi. Gem temir atomini yukotsayu, pirrol strukturasi saklanib kolsa, gematoporfirin xosil buladi. Ba’zi zaxarlanishlarda yoki modda almashinuvi buzilganda bu modda organizmda kuplab xosil buladi va siydik bilan chikishi mumkin.

Gem gemoglobinning aktiv (prostetik) gruppasi, globin esa gemni olib yuruvchi oksildir. Gemoglobin kislorodni biriktirib, oksigemoglobinga aylanadi (uni N0₂ simvoli bilan kursatishadi). Kislorodni bergan oksigemoglobin kaytarilgan, yoki reduksiyalangan gemoglobin(N’) deb ataladi. Oksigemoglobin, gemoglobin va uning boshka birikmalari xamda maxsulotlari spektr nurlarini yutib, xarakterli chiziklarni beradi. Masalan, yoruglik nurlarini oksigemoglobin eritmasi orkali utkazib, spektrning sarik-yashil kismida, O va E frauengofer chiziklari orasida ikkita xarakterli koramtir chizikni aniklash mumkin. Spektrning sarik-yashil kismidagi bir keng kora chizik kaytarilgan gemoglobin uchun xarakterlidir.

Oksigemoglobin gemoglobindan rangi bilan birmuncha farklanadi, shuning uchun oksigemoglobinli arterial kon kipkizil buladi (kon kislorodga kancha kup tuyingan bulsa, kizil rangi shuncha ravshan kurinadi). Venoz konda reduksiyalangan gemoglobin kuprok, bunday kon tuk olcha rangida buladi.

Gemoglobin tulkin uzunligi 620—680 mmk bulgan yoruglik nurlarini oksigemoglobinga nisbatai kuprok yutishi konning kislorod bilan tuyinish darajasini ulchash metodikasi — oksigemometriyaga ? ~ kilib olingan. Bu metodikada kulok suprasi yoki kon solingan kyuveta kichik elektr lampasi bsh„l yoritiladi va tulkin uzunligi yukorida kursatilgan yoruglik okimining kulok tukimasi va kon solingan kyuveta orkali utayotgandagi intensivligi fotoelement yordamida aniklanadi. Fotoelement kursatishlariga karab, gemoglobinning kislorodga tuyinish darajasi aniklanadi.

Katta yoshli kishilar konida urta xisob bilan 14—15% gemoglobin bor (erkaklarda 13,5—16%, ayollarda 12,5—14,5%). Gemoglobinning umumiy mikdori taxminan 700 g.

Embrional davrda odam konida gemoglobinning xar xil tiplari buladi, ular kislorod biriktirish xossasi va boshka ba’zi ximiyaviy xossalari bilan bir-biridan fark kiladi. Gemoglobinning xar xil tiplarini aniklash va ajratish uchun uni ishkor bilan denaturatsiyalashdan oldin va keyin gemoglobin eritmalarining optik zichligini ulchash metodikasi kUllaniladi. Gemoglobinning xar xil tiplari shartli ravishda NA, NG, NR xarflari bilan kursatiladi. NR gemoglobini xomila ona kornida rivojlana boshlashining dastlabki 7—12 xaftasidagina uchraydi. 9-xaftada xomila konida NG gemoglobini va katta yoshli kishilarning NA gemoglobini paydo buladi. SHunisi muximki, embriondagi NG gemoglobini kislorodni juda yaxshi biriktira oladi va ona gemoglobinini atigi 30% tuyintira oladigan kislorod tarangligida 60% tuyina oladi. Umurtkali xayvonlarning xar xil turlarida gemoglobin strukturasi turlicha. SHu bilan birga gemoglobinning xar xil tiplaridagi gem bir xil, globinlar esa aminokislotalar tarkibi jixatdan fark kiladi.

Organizmda eritrotsitlarning xosil bulishi va parchalanishiga yarasha gemoglobin doim sintezlanib va parchalanib turadi. Gemoglobin kumikning eritroblastlarida sintezlanadi. Eritrotsitlar retikulo- endoteliy sistemasida, asosan jigar va talokda parchalanib, ulardan gemoglobin chikadi. Gemdan tem ajralib ketishi va shundan keyingi oksidlanish okibatida gemoglobindan bilirubin pigmenta xosyug buladi, bu pigment ut bilan ichakka tushib, sterkobilin va urobilinga aylanadi, ular esa axlat va siydik bilan chikib ketadi. Bir sutkada kariyb 8 g, ya’ni 1 % dan sal kuprok gemoglobin parchalanadi va ut pigmentlariga aylanadi.

Odam va xayvonlar organizmida gemoglobinning boshka birikmalari xam xosil bulishi mumkin, bular spektral analizda xarakterli yutish spektrini xosil kiladi. Gemoglobinning shunday birikmalariga metgemoglobin va karboksigemoglobin kiradi. Bu birikmalar ba’zi moddalardan zaxarlanish okibatida xosil buladi.

Metgemoglobin jigar rangi va spektrning kizil kismida yutish chizigi borligi bilan gemoglobindan fark kiladi. Kuchli oksidlovchilar: ferritsianid (kizil kon tuzi), kaliy permanganat, amilnitrit va propilnitrit, anilin, bertole tuzi, fenatsetin ta’sir etganda metgemoglobin xosil buladi.

iborat buladi. Eritrotsitlar chukish tezligining yukori bulish sababi — kon plazmasidagi globulinlar miadorining kupayishi deb xisoblashadi.

Kon da leykotsitlar eritrotsitlarga Karaganda 600—800 baravar kamrok.

Katta yoshli kishining 1 mm³ konida 4000—9000 leykotsit bor. Ularning kupayib ketishi leykotsitoz, kamayib kolishi esa leykopeniya deb ataladi. Leykotsitoz bir kancha patologik protsesslar (yalliglanish) uchun xarakterli, birok soglom odamlarda (ovkat xazm kilishda, jismoniy mexnatda, ogrik sezilganda, kuchli emotsiyalarda va xokazo) xam kuzatiladi. Masalan, kiyin imtixonlar paytida studentlardagi leykotsitlar 11000 tagacha etgani kayd kilingan.

Leykotsitlar ikkita katta gruppaga bulinadi: donali leykotsitlar (granulotsitlar) va donasiz leykotsitlar (agranulotsitlar). Bu gruppalarning kelib chikishlari va vazifalari turlicha.

Utkir yalliglanishning regenerativ (yakunlovchi) fazasida kondagi bazofillar soni oshadi va xronik yalliglanishda picha kupayadi. Bu xujayralardagi geparin va boshka maxsulotlar yalliglanish uchogida konning ivishiga tuskinlik kiladi, bu esa yalliglanish uchoklaridagi surilish va bitish protsesslariga yordam beradi, deb faraz kilishadi. Neytrofillar (barcha leykotsitlarning 70%) neytral buyoklar bilan buyaladi. Bu xujayralarning asosiy funksiyasi — fagotsitoz kilish va antitelolar ishlashdir. Tukimalar shikastlangan va mikrob kirgan joyda neytrofillar kuplab tuplanadi. Ancha yirik bulgan bu xujayralar kapillyarlar devoridagi endoteliy orkali kirib, tukimalarda mikroblar kirgan joyga karab aktiv xarakat kila oladi. Neytrofillar amyoba singari xarakat kiladi; buning sababi — musbat xemotaksis. Neytrofillarning xarakat tezligi minutiga 40 mk ga etadi, bu — xujayra diametridan 3—4 baravar ortik masofaga teng. Neytrofillar mikroblar bilan tuknashib, ularni urab oladi, xazm kiladi va yukotadi. Bu xodisani I. I. Mechnikov kashf etgan va fagotsitoz deb atagan (fago — eyman, fagotsitlar — eyuvchi xujayralar).

Bir leykotsit 15—20 tagacha bakteriyani kamrab olishi mumkin, birok bunda leykotsitning uzi xam xalok buladi (ayni vaktda leykotsitlar ichiga kirgan bakteriyalar urchiyveradi).

Bakteriyalarni xazm kiluvchi proteolitik fermentlardan tashkari, neytrofillzr bakteriyalarni zararsizlantiruvchi va fagotsitozga yordam beruvchi bir kancha moddalar (antitelolar)ni chikaradi. Neytrofillar tirik bakteriyalarni yutish bilangina kolmay, balki ulik bakteriyalarni, organizmning parchalanayotgan xujayralarini va yot zarrachalarni xam yutadi. Ifodali kilib aytganda, neytrofillar organizmda korovullik kiladi. Utkir yalliglanish protsesslarida kondagi neytrofillar soni juda oshib ketadi.

Normada konda etilgan (segmentlangan) neytrofillargina emas, balki ularning etilmagan formalari: tayokchasimon yadroli (3—5%), yosh neytrofillar (0—1%) singari utmishdoshlari xam muayyan mikdorda buladi. Neytrofil leykotsitozda etilmagan bu formalar soni kupayadi. Ayni vaktda yosh neytrofillarning utmishdoshlari — mielotsitlar paydo bulishi mumkin. Agranulotsitlarga monotsitlar va katta-kichik limfotsitlar kiradi.

Monotsitlar (barcha leykotsitlarning 3—11% ini tashkil etadi) kumik, limfa tugunlari va kushuvchi tukimada xosil bulsa kerak. Ular kondan yalliglangan joyga utib, makrofaglarga aylanadi. Bular — fagotsitoz kiladigan gigant xujayralardir.

Oksidlanib bulmagan maxsulotlar yalliglanish uchogida tuplanganda kislotali reaksiya vujudga kelishini, buning natijasida neytrofillar uz aktivligidan maxrum bulib kolishini shu urinda kayd kilib utmok kerak. Makrofaglar esa neytrofillardan shu bilan fark kiladiki, optimal fagotsitar va xazm kiluvchi aktivlik kursatish uchun kislotali muxitni talab kiladi, shuning uchun yalliglanish protsessi avj olganda makrofaglar guyo neytrofillarning urniga kelgandek buladi.

Limfotsitlar — konning eng plastik xujayralaridir: ular monotsitlarga va makrofaglarga, shuningdek tukima gistiotsitlariga va kushuvchi tukima fibroblastlariga aylanishi mumkin. Bu xujayralar yalliglanishdan keyingi tiklanish (boshkacha aytganda, reparativ) protsesslarda katnashadi.

Immunitet va immun jismlar (antitelolar)

Organizm fatotsitoz yuli bilangina emas, balki gumoral faktorlar yordami bilan, ya’ni mikroblarni va ularning xayot faoliyati natijasida vujudga keladigan maxsulotlarni zararsizlantiruvchi moddalarni xujayralarda xosil kilish yuli bilan infeksiyalardan saklanadi. Masalan, mikroblar kuzgaydigan ba’zi

Is gazidan salgina zaxarlanish — kaytar prodessdir. Toza xavodan nafas olinganda SO asta-sekin karboksigemoglobindan ajrala boshlab, chikib ketadi.

Toza xavodan nafas olish karboksigemoglobinning parchalanishini 20 baravar tezlashtiradi. Zaxarlanishning ogir xillarida 95% 0₂ bilan 5% S0₂ aralashmasidan sun’iy nafas oldirish, shuningdek kon kuyish lozim.

Odam mioglobini organizmdagi jami kisloroddan 14 protsentgachasini biriktira oladi. Mioglobinning bu xossasi ishlayotgan muskulni kislorod bilan ta’minlashda muxim rol uynaydi. Muskul ' kiskarganda kapillyarlari kisilib, muskulning ba’zi kismlarida kon yurishi tuxtasa xam, mioglobin bilan birikkan kislorod borligi tufayli, muskul tolalari bir kadar vaktgacha kislorod bilan ta’minlanib turadi.

Eritrotsitlar kobigining yorilishi, ichidagi gemoglobinning kon plazmasiga chikib, uni kizil rangga buyashi xamda plazmaning tinik («lakli») konga aylanib, kolishi gemoliz deb ataladi. Parchalanib, gemoglobindan maxrum bulgan eritrotsitlar stromasini «eritrotsitlar soyasi» deyiladi.

Bir kancha sabablarga kura eritrotsitlar organizmda xam, organizmdan tashkarida — probirkada — xam parchalanishi mumkin. Eritrotsitlar gipotonik eritmada turganda ichidagi osmotik bosim atrofdagi eritmanikiga Karaganda ortik buladi, suv eritmadan eritrotsitlar ichiga uta boshlab, ularning xajmini kattalashtiradi va kobigini yorib yuboradi. Osmotik gemoliz deb ataluvchi bu gemoliz eritrotsitlar atrofidagi eritmaning osmotik bosimi normadagiga Karaganda ikki marta kamayib ketganda ruy beradi. Eritrotsitlar turgan tuz eritmasi ozrok gipotoniyali bulsa, eritrotsitlar parchalanmaydi, balki shishib, xajmi kattalashadi.

X,ujayrani urab turgan eritmadagi NaCl ning kaysi konsentratsiyasida gemoliz boshlansa, usha konsentratsiyasi eritrotsitlarning osmotik chidami (rezistentligi) u^lchovi xisoblanadi. Odamda eritmadagi NaCl konsentratsiyasi 0,4% bulganda gemoliz boshlanadi, 0,34% li eritmada esa barcha eritrotsitlar parchalanadi. Turli patologik xolatlarda eritrotsitlarning osmotik chidami kamayishi va eritmadagi NaCl ning yukori konsentratsiyalarida tulik gemoliz xam sodir bulishi mumkin.

Ba’zi ximiyaviy birikmapar ta’sirida gemoliz xam ruy berishi mumkin. Masalan, lipoidlarni eritadigan moddalar—efir, xloro-form, benzol, alkogol gemolizga sabab buladi, ularning katta konsentratsiyalari eritrotsitlar membranasini buzib tashlaydi. Ut kislotalari, saponin, pirogallol va boshka bir kancha moddalar xam gemolizga sabab buladi.

Organizmdan tashkarida eritrotsitlar kuchli mexanik ta’sirlar, masalan, kon solingan ampulaning kattik silkinishi natijasida parchalanishi mumkin. Krnning takror muzlashi va muzdan tushishi xam gemolizga sabab buladi.

Ba’zi ilonlarning zaxari ta’sir etganda, shuningdek xayvon koniga boshka xayvonlar eritrotsitlarini kuyish natijasida plazmada xosil buluvchi maxsus moddalar—gemolizinlar ta’sirida xam organizmda gemoliz sodir bulishi mumkin. Gemolizinlar turga oid spetsifikligi bilan fark kiladi: organizmga kaysi xayvonning koni kuyilgan bulsa, gemolizinlar fakat usha xayvonning eritrotsitlariga ta’sir etadi. Masalan, normal kuyonning kon zardobi kuy eritrotsitlarini juda kam gemolizlaydi. K$y eritrotsitlari kuyon koniga bir necha marta yuborilgandan keyin esa kuyon konining zardobi xatto un martacha suyultirilganida xam, bu eritrotsitlarni gemolizlaydi.

Eritrotsitlarning chukish tezligi

Antikoagulyantlar kushilgani tufayli ivimaydigan kon probirkada turganda eritrotsitlar chukib koladi (eritrotsitlarning chukish tezligi: ECHT).

Bu xodisani tekshirish uchun konga natriy sitrat aralashtirib, millimetrlarga bulingan shisha kapillyar naychaga olinadi. Muayyan vakt ichida xosil bulgan yukorigi tinik kavatning balandligi xisoblanadi. Normada eritrotsitlarning chukish tezligi erkaklarda soatiga 9 mm ga, ayollarda soatiga 7—12 mm. YAngi tugilgan bolalarda ROE soatiga atigi 0,5 mm ni tashkil etadi. X,omiladorlarda ECHT soatiga 45 mm ga etishi mumkin. ECHT erkaklarda 9 mm dan, buyida bulmagan ayollarda 12 mm dan ortik bulsa oshgan deb xisoblanib, kasallikdan dalolat beradi.

ECHT mikdori plazmaning xossalariga boglik. Masalan, erkak erit-rotsitlari erkak konining plazmasiga solinganda soatiga 5—9 mm tezlik bilan, xomilador ayolning plazmasiga solinganda esa soatiga 50 mm gacha tezlik bilan chukadi. Xuddi shuningdek, ayol eritrotsitlari erkakning kon plazmasida soatiga kariyb 9 mm tezlik bilan, xomilador ayolning plazmasida esa soatiga 60 mm dan yukori tezlik bilan chukadi. Eritrotsitlar yakka-yakka turaversa, ya’ni bir-biriga yopishmasa, chukish tezligi soatiga 0,2 mm ga teng kelgan bulur edi. Eritrotsitlar bulishi shunga boglikki, ular ustma-ust taxlanib, tanga ustunlari deb ataluvchi ustunlarni xosil kiladi.

Eritrotsitlarning chukish tezligi soatiga 1 mm. bulganda tanga ustunlari taxminan 11 ta eritrotsitdan tarkib topadi, chukish tezligi soatiga 75 mm bulganda esa, tuplangan eritrotsitlarning diametri 100 mk buladi va undan xam oshadi, ular kup mikdordagi (taxminan 60 000) eritrotsitlardan gruppadagi odamlarning eritrotsitlarida agglyutinogen A va plazmasida agglyutinin betta bor. III gruppadagi odamlarning eritrotsitlarida agglyutinogen V va plazmasida agglyutinin alfa buladi. IV gruppadagi odamlar eritrotsitlarida A va V agglyutinogenlari borligi va plazmasida agglyutininlar yukligi bilan ta’riflanadi.

Agglyutinatsiyani plyus (+) belgisi, uning ruy bermasligini esa minus (-) belgisi bilan kursatib, turli gruppalarga mansub odamlarning zardobi va eritrotsitlarining aralashish natijalarini kuyidagicha ifodalash mumkin.

Kon gruppasini aniklash uchun tekshiriluvchi odamning bir tomchi koni ma’lum agglyutininlar bulgan standart zardoblarga aralashtiriladi. Buning uchun II va III gruppalar zardobining bulishi etarli, chunki bu zardoblar tekshiriluvchi kishining eritrotsitlariga (yoki koniga) aralashtirilganda agglyutinatsiya ruy berishiga yoki ruy bermasligiga karab x,ar kanday gruppani anik bilish mumkin.

Kon kuyish imkoniyatini aniklash uchun kon gruppasini aniklash katta amaliy axamiyatga ega. SHu maksadda donor eritrotsitlari agglyutinatsiyalanmasligini aniklashning uzi muxim, chunki kuyiladigan kon plazmasi retsipient konida suyulgani tufayli uning eritrotsitlarini agglyutinatsiyalantirmaydi.

I gruppadagi odamlarga fakat I gruppa konini kuyish mumkin. I gruppa konini esa xamma gruppalardagi odamlarga kuyish mumkin. SHuning uchun I gruppadagi odamlar universal donorlar xisoblanadi. IV gruppadagi kishilarga barcha turt gruppaning konini kuyish mumkin. IV gruppa konini esa fakat IV gruppadagi odamlarga kuyish mumkin. II va III gruppadagi odamlarga bir nomli gruppa konini, shuningdek I gruppadagi odamlar konini kuyish mumkin. II yoki III gruppadagi odamlar konini tegishli gruppadagi odamlarga va, bundan tashkari, IV gruppadagi kishilarga kuyish mumkin. Turli mamlakatlarda axolining kon gruppalari tekshirilganda odamlarning kaysi gruppaga mansubligi xakida kuyidagi urtacha ma’lumotlar olingan: I gruppa — 40%, II gruppa—39%, III gruppa — 15%, 1Ugruppa— 6%.

Aksari odamlarning eritrotsitlarida (85%) yana bir faktor bor, uni birinchi marta Landshteyner va Viner 1940 yilda makak (Makak rezus) degan maymun konidan topgan va shuning uchun xam uni rezus faktor (kiskartirilgani — Rh-faktor) deb atalgan. Bu faktor bulgan odam koni (rezus musbat son) mazkur faktor bulmagan (rezus manfiy) odamga kuyilsa, rezus manfiy odam konida spetsifik agglyutininlar va gemolizinlar xosil buladi. Bunday odamga rezus musbat kon kaytadan kuyilsa agglyutinatsiya va ogir okibatlar (gemo-transfuzion shok) paydo bulishi mumkin.

Rezus manfiy onada rezus musbat xomila rivojlanishi aloxida axamiyatga ega. Bu xolda xomilaning rezus-faktori platsenta orkali ona koniga utadi, natijada ona konida spetsifik antirezus moddalar xosil buladi, bu moddalar platsenta orkali kaytadan xomila koniga diffuziya YULI bilan utadida, uning eritrotsitlarini agglyutinatsiyalab va gemolizlab, ogir okibatlarga sabab buladi. Ba’zan xomilaning ulik tugilishi shu bilan tushuntiriladi.

Sunggi vaktda yangi agglyutinogenlar kashf etilgani munosabati bilan kon gruppalari xakidagi ta’limot ancha murakkablashdi. Masalan, A gruppasi bir kancha gruppachalardan iborat ekan (A A₂, Az, A₄ va xokazo). A₂ agglyutinogeni 1 dan fark kilib, agglyutinin alfa bulgan sust aktiv zardoblar bilan agglyutinatsiyalanmaydi. SHuning uchun bunday kishilarning koni I gruppaga yanglish kiritilishi, natijada kon kuyish ogir okibatlarga olib kelishi mumkin. A₃, A^A, Ab va boshka agglyutinogenlar yanada sust buladi. Rh-faktorning uch varianta Rh-faktor bulmagan eritrotsitlarda Rh (rezus-faktorga teskari) faktorlar topildi, ularning xam uch varianti bor: Rh°, Rh', Rh".

Bundan tashkari, M, N. 5, R, V, S, K, p, be, Fy, va boshka agglyutinogenlar topildi. Bu faktorlarning kombinatsiyalari kup birikmalar beradi va shunday kilib, xozir bir necha yuz ming kon gruppasi ajratiladi. Birok kon kuyish uchun konning fakat asosiy turt gruppasini, Rh faktorlarni aniklash kattarok axamiyatga ega.