46
6.
L. Paster vafotidan keyin ikki yil o’tib 1897 – yili E. Byuxner tajriba yo’li bilan achitqi
hujayrasisiz spirtning bijg’ishi achitqi hujayrasi kabi amalga oshishini “Achitqi hujayrasisiz
spirtning bijg’ishi” ishida ko’rsatib berdi, 1907 yili shu ishi uchun “Nobel” mukofotiga sazovor
bo’ldi.
Tirik organizmlarda sodir bo’ladigan barcha kimyoviy reaksiyalar
mahsus katalizatorlar
yordamida boradi. Oqsil tabiatga ega bo’lgan, kimyoviy reaksiyalarning tezligini oshiruvchi
biologik katalizatorlar
fermentlar
deb ataladi. Fermentlar tirik organizmdagi 4000
ga yaqin
biologik reaksiyalarni katalizlaydi. Organizmdagi moddalar almashinuvida fermentlar juda muhim
rol o’ynaydi.Fermentlar tarkibiga ko’ra 2 xil bo’ladi:
1. Oddiy oqsillardan, ya’ni faqat
aminokislotalardan
tashkil topgan fermentlar
bir komponentli fermentlar
deyiladi. Masalan,
ribonukleaza, tripsin, papain va boshqalar. 2. Agar fermentlar murakkab oqsillardan tashkil topgan
bo’lsa, ya’ni ularning tarkibida aminokislotalardan tashqari boshqa birikmalar ham uchrasa, ular
ikki komponentli fermentlar
deb ataladi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida ishtirok etuvchi
fermentlar ikki komponentli fermentlardir.
Ferment produtsentlarning seleksiyasi
Har qanday sanoat mahsulotini olishning biologik jarayoni uchun ikkita holat:
1. muayyan mahsulotga xaridor bo‘lishi shart.
2. jarayonni ishlab-chiqarishga tadbiq etish iqtisodiy foyda keltiradigan bo‘lishi kerak.
Sanoat sharoitida fermentlar asosan mikroorganizmlardan olinadi:
1.
mikrob kulturalari seleksiyasiga (birlamchi seleksiya,
mutatsiya, gen muhandisligi)
bo‘lgan zamonaviy usullar va o‘sish sharoitini optimizatsiya qilish har qanday mikrob fermenti
biosintezini amalga oshirishga imkon yaratadi.
2.
sanoat sharoitida ishlatiladigan shtamm-produtsent, produtsent o‘zini
fiziologik
ehtiyojidan ko‘proq miqdorda sintez qilish imkoniyatiga ega bo‘lsin.
3. mikroorganizmlarni o‘stirish jarayoniga fasl faktorini ta’siri umuman bo‘lmasligi shart.
4. har xil taksonomik guruhga mansub bo‘lgan mikroorganizm-produtsentlar uchun
fermentlarni keng spektori biosintezi xarakterli, ya’ni produtsentlar
kerakli fermentlarni sintez
qilishi kerak.
