Jadval 3. Aminokislotalar va ularning shartli belgilari. № Aminokislotalar Belgisi № Aminokislotalar Belgisi 1
Alanin
A
11
Leytsin
L
2
Arginin
R
12
Lizin
K
3
Asparagin
N
13
Metionin
M
4
Asparagin kislota
D
14
Prolin
R
5
Valin
V
15
Serin
S
6
Gistidin
N
16
Tirozin
7
Glitsin
G
17
Treonin
t
8
Glutamin
Q
18
Triptofan
W
9
Glutamin kislota
ɛ
19
Fenilalanin
F
10
Izoleytsin
I
20
Sistein
S
Bir aminokislotaning karboksil guruhi va ikkinchi aminokislotaning aminoguruhi
o'rtasida peptid bog'i hosil bo'ladi. Oqsil molekulasidagi eng birinchi aminokislota erkin
aminoguruhga (N-uchi), ohirgi aminokislota esa erkin karboksil guruhga (C-uchi) ega.
Oqsil molekulasida 40 dan 1000 gacha aminokislota qoldig'i bo'ladi. Molekulasidagi
aminokislotalar ketma-ketligi va aminokislotalar turiga ko'ra oqsil har hil konformatsion shaklga
kiradi. Ko'pchilik faol oqsillar ikki yoki undan ortiq polipeptid zanjiridan iborat bo'ladi. Asosiy
funktsiyalarni bajaruvchi oqsillar ko'plab polipeptid zanjirlar – subbirliklardan tuzilgan.
Oqsildagi aminokislotalar ketma-ketligini RNK zanjiridagi nukleotidlar ketma-ketligi
belgilaydi; 3 ta nukleotid (triplet) 1 ta aminokislotani kodlaydi.
Nukleotidlar tilida yozilgan genetik ahborotni aminokislotalar tiliga o'tkazishda RNK
muhim zveno bo'lib hizmat qiladi. RNK DNK ma'lum uchastkalarida sintezlanadi.
RNK polinukleotid molekula bo'lib, DNK dan 2 ta parametr bo'yicha farq qiladi:
3.
RNK da 2 ta gidroksil guruh saqlovchi riboza bor.
4.
RNK da timin o'rnida uratsil joylashgan.
RNK ning bir zanjirli bo'lishining sabablari:
hujayraviy tuzilishga eha bo'lgan organizmlarda RNK asosida RNK sintez bo'lishini
katalizlaydigan ferment yo'q (ayrim viruslar bundan mustasno);
uratsilda metil guruh yo'q, shuning uchun u adenin bilan mustahkam bog'lana olmaydi,
buning natijasida RNK o'zining ikkinchi komplementar zanjirini «ushlab» turolmaydi.
RNK bir zanjirli bo'lgani uchun spiral bo'lib buralmagan. Uning 3 hil turi bor:
85
informatsion yoki matritsali RNK (iRNK yoki mRNK);
ribosomal RNK (rRNK);
transport RNK (tRNK)
