141
Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar
1-topshiriq
.
Abror Hidoyatov
Buyuk o‘zbek aktyori Abror Hidoyatov 1900 yilda
Toshkentda tug’ilgan. Yoshligidan san’atga mehr
qo‘ygan Abror Hidoyatov eski maktabda savodini
chiqazdi. 1918 yilda Mannon Uyg’ur O‘zbek Davlat
drama teatrini tashkil qiladi va unga Obid Jalilov, Sayfi
qori Alimov, Abror Hidoyatov kabi yoshlarni jalb etadi.
G.Zafariyning«Halima» sidagi Ne’mat, U.Hojibekovning
«Arshin mololon» idagi Asker, Shillerning «Makr va muhabbat» idagi Vurmlar
A. Hidoyatovning teatr sahnasida yaratgan ilk obrazlari bo‘ldi.
O‘ziga ham, o‘zgalarga ham talabchan bo‘lgan Abror Hidoyatov bu yaratgan
obrazlaridan har doim ham ko‘ngli to‘lavermas, haqiqiy aktyor bo‘lish uchun
mukammal bilim va katta malaka zarurligini chuqur his etib, Moskavadagi o‘zbek
teatr studiyasiga o‘qishga kirib, V. Kansel, R. Simonov, I. Tolchanov, O. Basov,
M. Sverdlin kabi san’atkorlardan ta’lim olib, realistik sahna san’ati sirlari haqida
chuqur nazariy va amaliy bilimga ega bo‘ladi.
O‘zbek teatr studiyasida sahnalashtirilgan Molyerning «Xasis»ida
Gorgagon, Gogolning «Revizor»ida Skvoznik Dmuxanovskiy obrazlarini yaratadi.
Umuman, Moskva studiyasida o‘qish A. Hidoyatovning kelgusidagi ijodiy
parvozida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
1927—1935 yillarda A.Hidoyatov Q.Yashinning «Yondiramiz»idagi Sarimsoq, U.
Ismoilovning «Rustam» idagi Rustam, Xurshidning «Farhod va Shirin»idagi
Shopur, Lope de Veganing «Qo‘zibuloq qishlog’i» dagi Frandosa kabi rollarni ijro
etib, ijod pillapoyasi sari asta-sekin ko‘tarila bordi va yеtuk obrazlarini yaratish
yo‘lida jiddiy tayyorgarlik ko‘rdi.
1935 yilda Hamza teatrida V.Shekspirning «Hamlet» tragediyasining
premerasi bo‘ldi. Rejissyor Mannon Uyg’ur sahnalashtirgan bu asarda aktyor
142
Hamlet rolini ijro еtdiki, bu spektakl xalq orasida katta muvaffaqiyat qozondi.
«Hamlet» spektakli, ayniqsa, Hamlet obrazi o‘zbek teatr san’ati tarixida katta
voqea bo‘ldi, desak mubolag’a bo‘lmas.
Asar tomoshabinlarning muhabbatini qozonganligi sababli, ketma-ket 21
kun ko‘rsatildi. Teatr jamoatchiligi, chet ellik san’at muxlislari spektaklga va
Hamlet obraziga qoyil qoldilar. Chindan ham A. Hidoyatov yaratgan Hamlet
obrazi nafaqat o‘zbek teatri sahnasida, balki jahon teatr san’atida ham erishilgan
katta yutuq bo‘ldi.
1939 yilda rejissyor Y.Bobojonov Hamzaning «Boy ila xizmatchi» asarini
sahnalashtirdi va asardagi G’ofur roli A. Hidoyatovga topshirildi. G’ofur
Hamletdan keyin aktyor yaratgan eng yorqin xarakterli obraz bo‘lib qoldi.
San’atkorning Hamza teatri sahnasida yaratgan eng yorqin obrazlaridan yana biri
va aktyorga katta shuhrat keltirgani, 1941 yilda N. V. Ladigin va M. Uyg’ur
sahnalashtirgan V.Shekspirning «Otello» tragediyasidagi Otello obrazi bo‘ldi.
Vatanimiz va chet ellardan kelgan san’at muxlislari spektaklga aktyorlar
talantiga, ularning ijrosiga yuksak baho berdilar. 1945 yilda ingliz Parlamenti
delegatsiyasi teatrning taassurotlar daftariga shunday deb yozgan edi: «Biz
pyesaning bunday yaxshi qo‘yilganini hech qachon, hech qayerda, hatto Londonda
ham ko‘rmagan edik.
Biz, ayniqsa, Otello bilan Dezdemona rolini o‘ynagan artistlar mahoratiga
qoyil qoldik». Otello rolini aktyor 18 yil davomida 500 marta o‘ynadi. Umuman,
V.Shekspir ijodini o‘zbek xalqiga manzur qilishda Abror Hidoyatovning xizmatlari
benihoyat katta bo‘ldi. Keyinchalik Hamza nomidagi O‘zbek Davlat akademik
drama teatrida va A. Hidoyatov nomli drama teatrida Shekspirniing «Otello»
tragediyasi sahnalashtirildi.
Ushbu spektakllarni kamsitmagan holda aytish kerakki, ulardagi Otello bilan
A.Hidoyatov Otellosini tenglashtirib bo‘lmaydi.Chunki A.Hidoyatov Otellosi
betakror san’atning o‘lmas namunasidir.
A.Hidoyatovning o‘zbek tarixiy dramalarida yaratgan H.Olimjonning
«Muqanna»sidagi (1943) Muqanna, M.Shayxzodaning «Jaloliddin»nidagi (1943)
143
Temur Malik, Uyg’un va Izzat Sultonning «Alisher Navoiy»sidagi (1945) Alisher
Navoiy obrazlari ham katta e’tiborga sazovor obrazlar sirasiga kiradi.
«Abror Hidoyatov o‘z tomoshabiniga ega zabardast aktyor edi,—deb hikoya qiladi
O‘zbekiston xalq artisti Mahmudjon G’ofurov,— Abror akani G’ofur, Hamlet,
Alisher Navoiy, Otello rollarida ko‘rganman. Keyinchalik u Hamlet va Alisher
Navoiy rollarini Olim Xo‘jayevga, G’ofurni Shukur Burxonovga berib, o‘zi faqat
Otelloni o‘ynadi.
Abror aka haqiqiy Otello edi. Men Abror akadan boshqa aktyorni Otello
rolida qabul qila olmayman. Abror Hidoyatov vafotidan keyin Otello rolini Shukur
Burhonov o‘ynashi mumkin edi. Ammo, u o‘ynamadi. Chunki Otello Abror
Hidoyatov ijrosida tomoshabinlar qalbidan chuqur joy olgan edi. Abror Hidoyatov
fojiaviy rollarning mohir ustasi edi».
Abror Hidoyatovning o‘zbek kino san’atida yaratgan yorqin obrazlaridan
biri 1945 yilda suratga olingan «Tohir va Zuhra» filmidagi Sardor obrazi bo‘ldi.
Abror Hidoyatov umr yo‘ldoshi, taniqli san’at ustasi Sora Eshonto‘rayeva bilan
ko‘p yillar birga yashashdi, birga ijod etishdi, o‘lmas obrazlar yaratishdi, havas
qilsa arziydigan oqil va fozil farzandlarni tarbiyalab voyaga yеtkazishdi, munosib
shogirdlar yеtishtirishdi.
Xalqmizning sevimli farzandi Abror Hidoyatoz 1958 yilda Toshkentda vafot
etdi. Toshkentdagi markaziy ko‘chalarning biri uning nomi bilan ataladi.
Poytaxtimizda A. Hidoyatov nomli drama teatri ishlab turibdi. Rejissyor Bobo
Xo‘jayev Abror Hidoyatov to‘g’risida film yaratgan.
Mashhur o‘zbek san’atkorining o‘lmas xotirasi xalqimiz qalbida abadiy
yashamoqda. O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 9 yilligi munosabati bilan
o‘zbek milliy madaniyati rivojiga qo‘shgan ulkan hissasi uchun Abror Hidoyatov
«Buyuk xizmatlar uchun» ordeni bilan mukofotlandi. Respublikamiz madaniy
jamoatchiligi 2000 yilda san’atkorning 100 yillik tavallud sanasini nishonladi.
Matn yuzasidan topshiriqlar
1. Matnni o‘qing va asosiy qismlarini tezis ko‘rinishida yozib oling.
2. Matnga reja tuzing va uni reja asosida so‘zlab bering.
| 