Genetika va genomika asoslari fanidan o‘quv uslubiy majmua

Download 4.83 Mb. Pdf ko'rish
bet	80/101
Sana	21.02.2023
Hajmi	4.83 Mb.
	#43090

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 101

Bog'liq
O.N. Imomov. Genetika va genomika asoslari
asosiy texnologik jarayon va qurilmalar, Sharofat diss.slayd, kompyuter haqida umumiy ma\'lumot Sitora, Birinchi jahon urushining boshlanishi va borishi, Calendar plan-Qattiq jismlar fizikasi (22), eksperement tadqiqot, akt, СИ узб (лаб) , Farg\'ona politexnika insitituti kimyo texnologiya” fakulteti-fayllar.org, Ўзбекистон тарихи модел-папка, @uqituvchiga hujjat sinf rahbari daftari, Chiqish xati, BREND MASHINA, 8-mavzu. Web ilova yaratish asoslari. PHP tili.

молекулалари
Лактоза
Репрессорнинг
нофаол моле-
кулалари

-галакто-
зидаза

-галакто-
зидпермеаза
галактозид-
трансацетилаза
37-rasm. Lac. Operonning tuzilishi.
Operon strukturali genlardan tashqari o‘z tarkibida gen-operator, gen-regulyator bo‘lib,
oxirgisi oqsil tabiatli repressorni kodlaydi. Gen-operatorga yondosh holda promotor joylashgan.
Bu qism transkripsiyaning initsiatsiyasini boshlang‘ich sayti hisoblanadi. Oqsil-repressor gen-
operator bilan bog‘langanida promotor faoliyati qisman to‘xtatiladi. Bu jarayon o‘z faoliyatida
RNK-polimeraza fermentini promotorga bog‘lanishiga imkoniyat bermaydi, natijada
transkripsiya to‘xtatiladi.
Hujayrada

-galaktozidazaning hosil bo‘lishi laktozani gidrolizlanishiga sababchi
bo‘ladi. Natijada energiya manbai bo‘lgan glyukozaning to‘planishiga olib keladi. Provardida,
transkripsiyaning tezligi va

-galaktozidazaning sintezi laktoza repressor (induktorini) miqdorini
kamaytirib, Lac-operonning faoliyati esa repressiyaga uchraydi. SHunday qilib, genlarning
regulyasiyasi teskari bog‘lanish tizimi orqali amalga oshadi. Mazkur jarayonda markaziy o‘rinni
oqsil-repressor egallaydi. U 4-ta subbirlik va ikkita bog‘lovchi markazdan iborat. Ular laktoza
induktori va gen-operator bilan bog‘lanadilar. Mazkur markazlar bir vaqtda faoliyat ko‘rsatmay,
balki navbat bilan ishlaydi. Agar oqsil-repressor induktor yoki gen-operator bilan bog‘langan
bo‘lsa, induksiya boshlanadi, yoki Lac-operonning faoliyati repressiyaga uchraydi.
Operon vazifasining boshqarilish usullarini yana bir xili aniqlangan. Bakteriyani
glyukozali muhitda o‘stirilsa, laktozali operon faoliyat ko‘rsatmaydi. Bu jarayonda muayyaan
mahsulot glyukozani parchalovchi katobolit bu jarayonni repressiyalaydi. Ma’lum bo‘lishicha,
RNK-polimeraza maxsus oqsil CAP (catabolite gene activation protein) orqali promotorga
bog‘lanadi. Mazkur sAMF bilan bog‘langan kompleks katobolit genlarini faollashtiradi.
Glyukozaning katoboliti sAMF ni hosil qilishda ishtirok etadigan adenilatsiklaza fermentini
ingibirlash natijasida kompleks shakllanmaydi, laktozali aperon induksiyaga uchramaydi.
SHunday qilib, transkripsiyaning faoliyati CAP-sAMF kopleksini promotor bilan bog‘lanishiga
bog‘liq.

117
Laktozali operonda

-galaktozidazaning substrati laktoza bo‘lib, u oqsil-repressorni
inaktivatsiya holatiga keltirishi natijasida fermentning sintezi boshlanib, operonning faoliyati
tiklanadi.
Fermentlar sintezini regulyasiyasi boshqacha usulda ham amalga oshishi mumkin.
Jumladan, bakteriyada aminokislota triptofanning sintezida qatnashadigan ferment faoliyatida
kuzatish mumkin. Bu jarayon quyidagicha sodir bo‘ladi. Oqsil-repressor faol bo‘lmagan
prorepressor holda sintezlanadi. Fermentning oxirgi mahsuloti bo‘lgan triptofan oqsil-repressorni
faollashtiruvchi omil bo‘lib, u gen-operator bilan bog‘langanida transkripsiyani to‘xtatadi (38-
rasm).
Regulyasiyaning yana bir mexanizmi bu transkripsiya faoliyatini pasaytiruvchi jarayon
bo‘lib, buni attenuatsiya deyiladi. Bakteriya hujayrasining birinchi strukturali gen bilan gen-
operator o‘rtasida 140-150 nukleotid qoldig‘idan tashkil topgan joyda etakchi, lider attenuator
qatori joylashgan. Oxirgi mahsulot, jumladan triptofan yig‘ilganda va RNK-polimeraza
attenuatorga etganida operon o‘z faoliyatini to‘xtatadi. Oxirgi mahsulot kamayganida
transkripsiya yana o‘z faoliyatini boshlaydi.

Download 4.83 Mb.

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 101

Download 4.83 Mb.

Pdf ko'rish