6
Tog’ jinslarini o’rganish, tabiiy qurilish xom ashyolarini topishda va ulardan
qurilish materiallarini ishlab chiqarishda katta ahamiyatga egadir.
Petrografiya fani mineralogiya yoki paleontologiyaga nisbatan ancha yosh
fandir. Shunga qaramay, u tez o’sdi va rivojlandi. Bunga petrografiya fanining
umumiy geologiya, mineralogiya fanlari bilan uzviy bog’liqligiga, foydali
qazilmalar haqidagi ta’limot bilan mustaxkam bog’langanligi sabab bo’ldi.
Petrografiya fanining rivojlanishi uning tekshirish-tadqiqot usullarining
takomillashishi bilan chambarchas bog’liqdir.
Petrografiya fanining rivojlanishi, usullarning takomillashtirish va uning
nazariy negizlarini ishlab chiqish ustida quyidagi olimlar o’z xissalarini qo’shdilar:
V.M.Severgin, A.P.Karpinskiy, Y.E.Feodorov, F.Yu. Levinson-Lessing, A.I.
Zavaritskiy va boshqalardir.
O’zbek olimlaridan X.M. Abdullayev, Ya.Ch. Vichnevskiy, N.P. Petrov,
E.M. Isamuxamedov, P.Azimov, O.Akromxo’jayev, A.Boboyev, S.Boboxo’jayev,
I.H.Hamraboyev, F.Sh. Rajabov, I.Mirxojiyev va boshqalardir.
Tabiiy qurilish xom ashyolarini qidirib topishda ularni qazib olishda
mineralogiya, petrografiya fanlaridan tashqari, nazariy va ayniqsa, katta amaliy
axamiyatga ega bo’lgan, geologiyaning mustaqil tarmog’i bo’lgan injenerlik
geologiyasi va gidrogelogiya fanlarini o’rganish juda muhimdir. Shuning uchun
“Qurilish materiallarini va buyumlarini ishlab chiqarish texnologiyasi” yo’nalishi
bo’yicha bilim olayotgan talabalar injenerlik geologiyasi va gidrogeologiya fanlari
haqida bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishi muhimdir.
Injenerlik geologiyasi fani geologik fanlar tarkibida rivojlanib 30-yillarga
kelib alohida fan sifatida tashkil topdi. Injenerlik geologiyasi
fanining asoschisi
F.P.Sovarenskiy hisoblanadi. U injenerlik geologiyasi fanini o’rganish ob’yekti va
maqsadlarini konkretlashtirdi. Hozirgi davrga kelib injenerlik geologiyasi fani juda
rivojlangan fanlardan biriga aylandi, bunda u boshqa geologik fanlarga asoslanadi.
Shu bilan birga u mexanika, fizika, kimyo fanlari bilan chambarchas bog`liq.
Hozirgi davrda injenerlik geologiyasi qurilish maydonlarining tabiiy geologik
sharoitlarini, imorat va inshootlarni loyixalash, qurish va ulardan foydalanish davrida
geologik muhitda va birinchi navbatda tog’ jinslarida yuz beradigan o’zgarishlarni
o`rganadi.
Gidrogeologiya –yer osti suvlari haqidagi fan bo’lib juda qadim zamonlardan
rivojlanib kelmoqda.
Gidrogeologiya fani ham injenerlik geologiyasi
fani kabi boshqa geologik
fanlar bilann birga mexanika, fizika, kimyo bilan bog`liqdir. Gidrogeologiya fani yer
osti suvlarini xalq xo’jaligida ichimlik suvi sifatida, sug’orish, kurort-sanatoriyalarda
shifobaxsh suv sifatida ishlatilishini o`rganadi.
Geologiya, fan sifatida XVIII asrda shakillanadi. Ilmiy geologiyaga buyuk rus
olimi M.V.Lomonosov (1711-1765) asos soldi. U uzining
"O sloyax zemnix" ("Yer
qatlamlari haqida", 1763 ) asarini tog’ jinslari, minerallar, tog’ sistemalari, vodiylar,
hamda yer osti suvlarining paydo bo’lishi va rivojlanish qonuniyatlari masalasiga
bag’ishlagan. Geologiya fanining rivojlanishiga chet el olimlaridan D.Getton,
Ch.Lyayel, E.Zyuss, A.Geym va boshqalar o’zlarining salmoqli xissalarini
qo’shdilar.
7
XVIII asrdan keyin geologiyaning mustaqil bo’limlari fan darajasiga ko’tarildi.
Ularning tarkib topishida rus olimlari V.M.Severgin, G.D.Ramanovskiy,
A.P.Karpinskiy, M.V. Mushketov, V.A. Obruchev, A.D. Arxangelskiy, I.M. Gubkin;
uzbek olimlari X.M. Abdullaev, X.N. Boymuxamedov, I.M.Isamuhamedov, I.X.
Hamroboev, I.M. Mirxo’jaev
va boshqalarning mineralogiya,
petrografiya,
kristallografiya, geomorfologiya, geofizika,
tarixiy va dinamik geologiya, tektonika
sohasida olib borgan ilmiy tadqiqot ishlari katta ro’l o’ynaydi.
Gidrogeologiya fanining rivojlanishida olimlardan N.F. Pogrebov, K.N.
Kamenskiy, A.N. Semixatov, A.M. Ovchinnikov, O.K. Lange, N.I. Tolstixin, N.A.
Kenesarin, M.M. Krilov, V.L. Dmitrev, N.N. Xojiboev, S.Sh. Mirzaev, A.N.
Sultonxo’jaev, A.S. Xasanov va boshqalarning ro’li salmoqlidir.
Injenerlik geologiyasi fanining rivojlanishida rus olimlari F.P.Savarenskiy,
M.M. Filotov, V.V. Oxotin, N.V. Kolomenskiy, I.V. Popov, V.A. Priklonskiy, N.n.
Maslov, N.Ya. Denisov, E.M. Sergeev; o’zbek olimlari G.O.
Mavlyanov, E.V.
Mavlyanov, A.I. Islomov, E.V. Qodirov, K.P. Pulatov, S.M. Qosimov, M.Sh.
Shermatov, .Z. Nazarov, Yu.I. Irgashev va boshqalarning olib borgan samarali ilmiy
tadqiqot ishlari muxim ro’l o’ynaydi.
Qurilish ishlab chiqarish texnologiyasi mutaxasislari tabiiy qurilish xom
ashyolarini qazib olinadigan yer po’stining eng yuqori qatlamlari tuzilishini mineral
va tog’ jinslarining turlarini,
tarqalishini, yotishini va ularning tabiiy qurilish xom
ashyolari ishlab chiqarishdagi o’rni, hamda tabiiy qurilish xom ashyolari tarqalgan
xududlardagi yer osti suvlarining turlarini,
tarqalish qonuniyatlarini, bu xududlarda
tarqalgan geologik jarayon va hodisalarni bilishi, bu ma’lumotlardan qurilish ishlab
chiqarish texnologiyasi jarayonida to’g’ri foydalana olish kerak.
Shuning uchun "Geologiya, geomorfologiya va petrografiya"
asoslari fani
talabalarning o`quv rejasiga kiritilgan.
Mazkur qo’llanmada geologiyaning qurilish ishlab chiqarish texnologiyasi
bilan uzviy bog`liq bo’lgan sohalari: Mineralogiya, kristallografiya, petrografiya,
dinamik geologiya, tarixiy geologiya va injenerlik geologiyasi to’g’risida ma’lumot
berilgan.
