Petrografiya fanining maqsadi va vazifasi

6
Tog’ jinslarini o’rganish, tabiiy qurilish xom ashyolarini topishda va ulardan 
qurilish materiallarini ishlab chiqarishda katta ahamiyatga egadir. 
Petrografiya fani mineralogiya yoki paleontologiyaga nisbatan ancha yosh 
fandir. Shunga qaramay, u tez o’sdi va rivojlandi. Bunga petrografiya fanining 
umumiy geologiya, mineralogiya fanlari bilan uzviy bog’liqligiga, foydali 
qazilmalar haqidagi ta’limot bilan mustaxkam bog’langanligi sabab bo’ldi. 
Petrografiya fanining rivojlanishi uning tekshirish-tadqiqot usullarining 
takomillashishi bilan chambarchas bog’liqdir. 
Petrografiya fanining rivojlanishi, usullarning takomillashtirish va uning 
nazariy negizlarini ishlab chiqish ustida quyidagi olimlar o’z xissalarini qo’shdilar: 
V.M.Severgin, A.P.Karpinskiy, Y.E.Feodorov, F.Yu. Levinson-Lessing, A.I. 
Zavaritskiy va boshqalardir. 
O’zbek olimlaridan X.M. Abdullayev, Ya.Ch. Vichnevskiy, N.P. Petrov, 
E.M. Isamuxamedov, P.Azimov, O.Akromxo’jayev, A.Boboyev, S.Boboxo’jayev, 
I.H.Hamraboyev, F.Sh. Rajabov, I.Mirxojiyev va boshqalardir. 
Tabiiy qurilish xom ashyolarini qidirib topishda ularni qazib olishda 
mineralogiya, petrografiya fanlaridan tashqari, nazariy va ayniqsa, katta amaliy 
axamiyatga ega bo’lgan, geologiyaning mustaqil tarmog’i bo’lgan injenerlik 
geologiyasi va gidrogelogiya fanlarini o’rganish juda muhimdir. Shuning uchun 
“Qurilish materiallarini va buyumlarini ishlab chiqarish texnologiyasi” yo’nalishi 
bo’yicha bilim olayotgan talabalar injenerlik geologiyasi va gidrogeologiya fanlari 
haqida bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishi muhimdir.
Injenerlik geologiyasi fani geologik fanlar tarkibida rivojlanib 30-yillarga 
kelib alohida fan sifatida tashkil topdi. Injenerlik geologiyasi fanining asoschisi 
F.P.Sovarenskiy hisoblanadi. U injenerlik geologiyasi fanini o’rganish ob’yekti va 
maqsadlarini konkretlashtirdi. Hozirgi davrga kelib injenerlik geologiyasi fani juda 
rivojlangan fanlardan biriga aylandi, bunda u boshqa geologik fanlarga asoslanadi. 
Shu bilan birga u mexanika, fizika, kimyo fanlari bilan chambarchas bog`liq. 
Hozirgi davrda injenerlik geologiyasi qurilish maydonlarining tabiiy geologik 
sharoitlarini, imorat va inshootlarni loyixalash, qurish va ulardan foydalanish davrida 
geologik muhitda va birinchi navbatda tog’ jinslarida yuz beradigan o’zgarishlarni 
o`rganadi. 
Gidrogeologiya –yer osti suvlari haqidagi fan bo’lib juda qadim zamonlardan 
rivojlanib kelmoqda. 
Gidrogeologiya fani ham injenerlik geologiyasi fani kabi boshqa geologik 
fanlar bilann birga mexanika, fizika, kimyo bilan bog`liqdir. Gidrogeologiya fani yer 
osti suvlarini xalq xo’jaligida ichimlik suvi sifatida, sug’orish, kurort-sanatoriyalarda 
shifobaxsh suv sifatida ishlatilishini o`rganadi. 
Geologiya, fan sifatida XVIII asrda shakillanadi. Ilmiy geologiyaga buyuk rus 
olimi M.V.Lomonosov (1711-1765) asos soldi. U uzining "O sloyax zemnix" ("Yer 
qatlamlari haqida", 1763 ) asarini tog’ jinslari, minerallar, tog’ sistemalari, vodiylar, 
hamda yer osti suvlarining paydo bo’lishi va rivojlanish qonuniyatlari masalasiga 
bag’ishlagan. Geologiya fanining rivojlanishiga chet el olimlaridan D.Getton, 
Ch.Lyayel, E.Zyuss, A.Geym va boshqalar o’zlarining salmoqli xissalarini 
qo’shdilar. 

7
XVIII asrdan keyin geologiyaning mustaqil bo’limlari fan darajasiga ko’tarildi. 
Ularning tarkib topishida rus olimlari V.M.Severgin, G.D.Ramanovskiy, 
A.P.Karpinskiy, M.V. Mushketov, V.A. Obruchev, A.D. Arxangelskiy, I.M. Gubkin; 
uzbek olimlari X.M. Abdullaev, X.N. Boymuxamedov, I.M.Isamuhamedov, I.X. 
Hamroboev, I.M. Mirxo’jaev va boshqalarning mineralogiya, petrografiya, 
kristallografiya, geomorfologiya, geofizika, tarixiy va dinamik geologiya, tektonika 
sohasida olib borgan ilmiy tadqiqot ishlari katta ro’l o’ynaydi. 
Gidrogeologiya fanining rivojlanishida olimlardan N.F. Pogrebov, K.N. 
Kamenskiy, A.N. Semixatov, A.M. Ovchinnikov, O.K. Lange, N.I. Tolstixin, N.A. 
Kenesarin, M.M. Krilov, V.L. Dmitrev, N.N. Xojiboev, S.Sh. Mirzaev, A.N. 
Sultonxo’jaev, A.S. Xasanov va boshqalarning ro’li salmoqlidir. 
Injenerlik geologiyasi fanining rivojlanishida rus olimlari F.P.Savarenskiy, 
M.M. Filotov, V.V. Oxotin, N.V. Kolomenskiy, I.V. Popov, V.A. Priklonskiy, N.n. 
Maslov, N.Ya. Denisov, E.M. Sergeev; o’zbek olimlari G.O. Mavlyanov, E.V. 
Mavlyanov, A.I. Islomov, E.V. Qodirov, K.P. Pulatov, S.M. Qosimov, M.Sh. 
Shermatov, .Z. Nazarov, Yu.I. Irgashev va boshqalarning olib borgan samarali ilmiy 
tadqiqot ishlari muxim ro’l o’ynaydi. 
Qurilish ishlab chiqarish texnologiyasi mutaxasislari tabiiy qurilish xom 
ashyolarini qazib olinadigan yer po’stining eng yuqori qatlamlari tuzilishini mineral 
va tog’ jinslarining turlarini, tarqalishini, yotishini va ularning tabiiy qurilish xom 
ashyolari ishlab chiqarishdagi o’rni, hamda tabiiy qurilish xom ashyolari tarqalgan 
xududlardagi yer osti suvlarining turlarini, tarqalish qonuniyatlarini, bu xududlarda 
tarqalgan geologik jarayon va hodisalarni bilishi, bu ma’lumotlardan qurilish ishlab 
chiqarish texnologiyasi jarayonida to’g’ri foydalana olish kerak. 
Shuning uchun "Geologiya, geomorfologiya va petrografiya" asoslari fani 
talabalarning o`quv rejasiga kiritilgan. 
Mazkur qo’llanmada geologiyaning qurilish ishlab chiqarish texnologiyasi 
bilan uzviy bog`liq bo’lgan sohalari: Mineralogiya, kristallografiya, petrografiya, 
dinamik geologiya, tarixiy geologiya va injenerlik geologiyasi to’g’risida ma’lumot 
berilgan. 

Download 3,12 Mb.