|
ГеолМинПетрг янги
1.1. Yerning shakli va fizik xususiyatlari.
Yerni shar shaklida degan fikr eramizdan 530 yil avval Pifagor tomonidan
aytilgan edi. Lekin XYIII asrda bajarilgan o’lchov ishlari yerning meridian yoyining
uzunligi ekvatorda qutb doirasidagiga nisbatan qisqarishini ko’rsatib berdi. Meridian
yoyining bir gradus uzunligi: ekvatorda 110,9 km, Parijda 111,3 km, qutb doirasida
111,9 km ga tengligi isbotlanadi. Ya’ni yer qutblar bo’yicha biroz qisilgan bo’lib,
(ekvatorial radiusli 6378, 245 km, qutbiy radiusi 6356,863 km) ellipsoid shakliga yaqin
keladi.
Yer shaklini o’rganishda uning yuzasidagi relefning yirik notekisliklarini, ya’ni
juda ham baland tog’ cho’qqilarini va chuqur okean cho’kmalarini hisobga olish zarur.
Masalan, Ximolay tog’ining eng baland (Everest) cho’qqisi 8848 m, Tinch okeanining
Marian cho’kmasi 11521 m ga teng. Demak, yer yuzasi relefning o’zgarish amplitudasi
20,369 km ga teng ekan. Shunga ko’ra yer o’ziga xos bo’lgan geometrik shakl, ya’ni
geoidga o’xshaydi.
Yerning asosiy tafsifi
Ekvatorial radius
6378,245 km
Qutbiy radius
6356,863 km
Yerning siqiqligi
4
,
0
3
,
298
1
±
=
Ekvator aylanasining uzunligi
40075,696 km
Yerning yuzasi
510 mln.km
2
Yerning hajmi
1 083 204 mln. km
3
Yerning massasi
5,974. 10
27
g
Yerning o’rtacha zichligi
5,52 g/sm
3
Yer yuzasi juda ham notekis tuzilgan. Ayrim qismlari tog’li o’lkalardan,
kontinental platformalardan, chuqur dengizlardan,dengiz cho’kmalaridan va dengiz
tubigacha bo’lgan kontinental yonbag’irliklaridan iboratdir. (1.1-jadval).
|
| |
