11
Gidrosfera –yer planetasining uzluksiz suv qobig’i bo’lib okean, dengiz, ko’l va
daryolardan iboratdir.
Planeta yuzasi 510 mln. km
2
bo’lsa, shundan 71% ga yaqini (361 mln. km
2
) suv
tashkil qiladi, qolgan qismi esa quruqlik hisoblanadi –29% (149 mln. km
2
). Gidrosfera
tarkibi dengiz suvlari tarkibiga mos bo’lib 1 l suvda 35 g turli tuzlar (xloridlar, sulfatlar,
karbonatlar) bor. Bulardan tashqari dengiz va okean
suvlari tarkibida Mendeleev
jadvalidagi hamma elementlar ozmi-ko’pmi miqdorda eritma holda uchraydi.
Suv qobig’ining o’rtacha qalinligi 3,75 km. Okeanlarning eng chuqur joyi Marian
cho’kmasi (Tinch okeanida) hisoblanib 11521 m ga teng. Okeanlarda suv temperaturasi
1300 m chuqurlikkacha o’zgarib turadi. Masalan suvning yuqori qatlamlarida
temperatura +15-16 bo’lsa, 1000-1300 m chuqurlikda +1-3
0
S ga teng bo’ladi. Chuqurlik
1300 m dan oshganda temperatura deyarli doimiy bo’lib, 4 dan 2,5
0
S gacha o’zgarib
turadi. Shu chuqurlikdagi suv bosimi 100 MPA teng.
Dengizlar yerning rivojlanishida muxim geologik agent hisoblanadi. Dengiz
muhiti juda ham
qalin va yirik tuz konlarini, cho’kindi tog’ jinslari va minerallar
(ohaktosh, bo’r, neft, fosforit, glaukonit, kaliy tuzlari) paydo bo’lishida
kuchli
bioximiyaviy faktor hisoblanadi. Dengiz suvlari tog’ jinslarini yemiruvchi va
erituvchidir.
Yerning tashqi qobig’i litosfera yoki yer po’sti deb ataladi. Bu qobiqni o’rganish
juda ham katta axamiyatga ega.
Litosfera qobig’i burg’ quduqlari va tog’ shaxtalari yordamida 11-14 km
chuqurlikkacha yaxshi o’rganilgan. Geologik tekshiruv usullari litosferaning yuqori
qismi qanday jinslardan tuzilganligini va ularning tarkibini bilishga imkoniyat yaratadi.
Yerning bu qattiq qobig’i mineral xom-ashyolarga boy bo’lgani
uchun hozirgi paytda
tezkorlik bilan o’rganilayotir.
Litosferaning ximiyaviy tarkibini o’rganish 16 km chuqurlikkacha bajarilgan
bo’lib, A.P.Vinogradovning 1950 yilgi qilgan hisobiga ko’ra u quyidagi elementlardan
tashkil topgan:
