Radiatsiyaga qarshi yashirinish joylari
Radiatsiyaga qarshi yashirinish joylari maqsad jihatidan maxsus turlarga kiradi.
Bunday yashirinish joylari, hududlar radiofaol moddalar bilan zararlangan hollarda,
110
odamlarni shikast yetkazuvchi ionlovchi nurlanish (shu qatorda neytron oqimlaridan
ham), yorug'lik nurlanishidan va qisman portlash to'lqini zarbidan hamda odamlar
tanasining ochiq joyidagi tyer isi va kiyimlarini radiofaol moddalar, kimyoviy
zaharlovchi moddalar hamda baktyer ial vositalardan himoya qiladi.
Radiatsiyaga qarshi yashirinish joylari dastavval imoratlar va inshootlarning yyer
to'la qavatlarida tashqi l etiladi.
Bunday yashirinish joylari tinchlik davrida quriladi. Ammo, dushman hujumi
ehtimoli kelib chiqsa, tezkorlik bilan qurilishi mumkin bo'lgan xillari barpo etiladi.
Radiatsiyaga qarshi yashirinish joylari uchun chuqurlikda bo'lgan barcha xonalar:
yyer to'lalar, o'ral, savbazotomborxonalari, yyer ostida qazilgan joylar, g'orlar
hamda yyer yo`zidagi talablargajavob ber adigan darajaga ega bo'lgan
xomashyolardan qurilgan devorli binolar moslashtiriladi.
Radiatsiyaga qarshi mo'ljallangan yashirinish joylari himoyaviy xususiyatlarini
ko'tarish maqsadida, dyer azalar va ortiqcha eshik o'rinlari devor bilan ber kitiladi,
torn usti va devor atroflariga tuproq uyumlarini tashqi l qilinadi. Xonalarning
zichligini ta'minlash uchun barcha tirqishlar, yoriqlar, devorlar va shipdagi
tuynuklar, dyer aza va eshik kesaqilari, issiq va sovuq suv quvurlari o'tgan devor
qismlari (teshiklari) yaxshilab sementli qorishma bilan suvaladi.
Radiatsiyaviy ta'sirga qarshi qurilgan yoki ayni maqsad yo'lida moslashtirilgan
xonalar, shu yyer da yashirinib yotgan odamlarni joylashtirish va dam olishlari
uchun xonalarning balandligini inobatga olgan holda 1,2,3 qavatli tokchalar
(taxmonlar ko'zda tutiladi). Bu xonalarda tabiiy usul va texnik moslamalarni
ishlatib, havoni harakatga keltirish usullarini qo'llab, havo yetkazilib ber iladi.
111
30-50 tacha odamlarni yashira olishi mumkin bo'lgan ber kinchoqlarda maktablar,
litseylar, kollejlar va binolarning 1-qavati hamda yyer to'lalar havoni yetkazib
berish uchun tabiiy usuldan, ya'ni havo kirish va chiqish tuynuklari yordamida,
qo'shimcha harakatlarsiz, xonadagi dimiqib ketgan havo almashtiriladi. Havo
chiqishi uchun mo'ljallangan tuynuklar, havo kirib keladigan tuynuklarga nisbatan
1,5-2 metr baland bo'lishi nazarda tutiladi. Texnikani qo'llab, xonalarni shamollatib
turish uchun tashqariga qaragan tuynuklar usti ayvon ko'rinishiga keltiriladi, ya'ni
uning ustiga tomcha qilinadi; xonaga kirish tuynuklariga, radiofaol yog'in ro'y ber
gan hollarda, xonalarga ushbu moddalar kirib ketmasligi maqsadida, to'siq (zaslon)
bilan ta'minlanadi. Ahvol mushqo`llashganida, havoning kirish tuynugi ushbu to'siq
bilan ber kitib qo'yiladi. Radiatsiyaga qarshi mo'ljallangan ber kinchoqlar ichining
jihozlanishi himoya yyer to'lalariniki kabi bo'ladi.
Yashirinish joylari 50 tadan ortiq odamni sig'dira olsa, u holda havoni yetkazib
ber ish, almashtirish masalalari texnika (ventilyatorlar) ishtirokida amalga
oshiriladi. Bunday ber kinchoqlar imoratlarning yyer to'la, poydevor va 1-
qavatlarida joylashgan bo'lib, tinchlik davrida ehtiyoj nuqtayi nazaridan havoni
. Yerto'la (panagohlik) maslangan).
112
texnik vositalar orqali ber ilishi toza havo bilan ta'minlash imqoniyati bo'lmagan
hollarda kuzatiladi.
Sog'liqni
saqlash
muassasalariga
mo'ljallangan
radiatsiyaga
qarshi
ber
kinchoqlarda, ular qancha odamni qabul qila olishidan qat'iy nazar, xonalar havosini
almashtirish jarayoni texnik vositalarini qo'llash orqali bajariladi. Yetkazib ber
iladigan havo me'yori, himoya yyer to'lalaridagi kabi bo'ladi. Radiatsiyaga qarshi
yashirinish joylari isitish masalasi, umumiy isitish tizimi yoki mahaliy isitkichlar
orqali amalga oshiriladi. Mahalliy isitkichlarga tanchaga o'xshash qurilmalar -
kaminlar, usti himoyalangan elektr isitkichlari yoki xona ichiga qurilgan moslamalar
kiradi.
Mazkur yashirinish joylarini suv bilan ta'minlash, umumiy suv quvurlari tizimi
yoki artezian quduqlari orqali hal qilinadi. Umumiy suv berish tizimi bo'lmasa yoki
biron sababga ko'ra ishlamay qolsa, u holda ichimlik suvini saqlovchi idishlar
(baklar, usti yopiq chelaklar, bidonlar, xumlar, baklashkalar va boshqa idishlar)
bilan ta'minlash va ularni saqlash uchun joylar ajratish lozim bo'ladi. Ichimlik
suvining har bir yashirinib yotgan odam uchun miqdori - hajmi 1 kecha-kundo`z
hisobidan 3-4 litr mo'ljallanadi.
Xojatxonalar najaslarni olib chiqib ketish imqoniyatini ber adigan idishlar (parasha)
bilan ta'minlanishi kerak yoki bo'lmasa, ber kinchoqlarning ichida qazilgan o'ralar -
holi joylardan foydalaniladi.
Radiatsiyaga qarshi ber kinchoqlarni yoritish masalasi, tashqi elektr tizimi orqali
yechiladi. Mabodo, bunday imqoniyat bo'lmasa, akkumulyator yoki velo (oyoq
kuchi bilan ishlaydigan) genyer atorlar qo'llaniladi.
Rahbariyat joylashgan radiatsiyaga qarshi ber kinchoqlarda, telefon vazifasini
o'taydigan barcha moslamalar va zamonaviy telefonlar (uyali, selektor) o'rnatiladi,
qolgan ber kinchoqlarda esa radiolar o'rnatiladi. Hozirgi paytda ko'pchilikda
shaxsiy uyali telefonlar bo'lgani bois, radiolar o'rnida, ayniqsa, uning yo'g'ida, uyali
telefonlardan foydalanish man etilmaydi.
113
Radiatsiyaga qarshi ber kinchoqlarning himoyaviy jihatlari, ular tomonidan
ortiqcha bosimni qaytarish va himoya koeefitsiyenti bilan belgilanadi. Himoya
koeffitsiyenti deganda, ularga tomon yo'nalgan ionlovchi nurlanish va neytron
oqimini necha marta susaytira olishi, odamlarni ionlovchi nurlanish dozasini
qanchaga pasaytira olishi tushuniladi.
| 