Favqulotda vaziyat oqibatida jarohatlangan aholiga tibbiy yordam va
davolash-profilaktika ishlarini tashqi l qilish.
Favqulotda vaziyat holatida jarohatlangan va xastalikka uchragan aholiga
tibbiy yordamni to`g`ri tashqi l qilish maqsadida xazirgi paytda tibbiy yordam
bosqichlarini fuqarolar muhofazasi tizimida bir necha bosqichlarda joylashtirish
(etilonlashtirish) ko`zda tutiladi. Ya'ni davolash ishlari bir necha bosqichda
bajariladi. Odatda tinch totuv davrda davolash ishlari bir tibbiy bosqichda bajarilsa,
Favqulotda vaziyatlar holatida davolash, qayta tiklash ishlari bir necha bosqichlarda
tashqi l qilingan kasalxonalarda badariladi. Ushbu tartibda jarohatlanganlarga va
bemorlar o`choqdan tashqarida evakuatsiyalash yo’nalishida joylashtirilgan
bolniyalar kollektorlari kasalxonalar bazalarida ko’rsatilishi nazarda tutiladi. Bunda-
davolash profilaktika ishlarining tuplami bosqichma bosqich bir necha vaqt
mobaynida ko’rsatilishi belgilanadi. Ya'ni boshqacha qilib tariflanganda, Favqulotda
vaziyatlar paytida uning oqibatlarini yo’qotish jarayonlarida aholiga tibbiy yordam
ko’rsatish bir necha bosqichlarda har xil vaqt mobaynida ko’rsatilishi
rejalashtiriladi.
122
Tibbiy yordam va davolash profilaktika ishlar tizim tartibida fuqarolar
muhofazaasining tashqi l etilgan bosqichlariga quyidagilar kiradi: SP-sanitar
postlari, SD-sanitar drujinachilar, SDO- sanitary drujinachilar otryadi, BTEO-
birinchi tibbiy yordam otryadlari, SNG-saqlash evakuatsiyalash gospitallari, BB
bosh kasalxonalar, BK-kasalxonalar kollektorlari BB –kasalxonalar ba'zalari,
HEQO-harakatchan epidemiyaga qarshi otryadlar, MEQO- maxsus epidemiyaga
qarshi otryadlar. Bu davolash profilaktika muassasalari evakuatsiya etish
yo’nalishidagi yo’l buylab har xil masofalarda tashqi l etiladilar. Ayni paytda ularni
davolash va tibbiy yordam ko’rsatish etaplari deb ham yuritiladi yoki
evakuatsiyalash bosqichlari. Efokuatsiyalash bosqichlari deb tibbiy xizmat
ko’rsatish muassasalarining kuchi va vositalarini evakuatsiyalash yo’lida
joylashishlari tushiniladi. Ularning asosiy vazifalari: jarohatlanganlarni qabul qilish,
tibbiy saralash jarohatlanganlarga tibbiy yordam ko’rsatish va o`zining imqoniyati
doirada davolash hamda kelgusi bosqichda joylashtirilgan tibbiyot muassasalariga
evakuatsiya etishga tayyorlash kabilar kiradi. Fuqarolar mudoafaasining tibbiy
xizmat ko’rsatish bo’limlarining harbiylar tibbiy bo’limlari tizimidan ayrim farklari
ham bor, masalan: harbiy tibbiy yordam tashqi lotlari to 5 va undan ortiq
bosqichlarda Batalon tibbiy kismi, polk tibbiy markazida, deviziyada, armiya, tibbiy
kismda hamda front tibbiyot bazasida mamlakatning ichki bazalarida joylashtirilgan
harbiy gospitallarda ko’rsatilishicha asoslangan va bir qancha bosqichlarni o`z
tartibga oladi. Fuqarolar muhofazaasining tibbiy xizmati bo’limlari esa ikki tibbiy
yordam otryadlari o`choqda va o`choq yakinida joylashtiriladilar va ikkinchi
bosqich kasalxonalar bazalarida: Ushbu tartib fuqarolar muhofazaasining tibbiy
xizmati ko’rsatish tizimini ikki etabda joylashishi hamda jarohatlanganlarga
davolash profilaktika ishlarini manna shu ikki bosqichda ko’rsatilishini ta'minlash.
Ya'ni tibbiy xizmat ko’rsatishga ko`zlangan barcha vazifalarni to to’la to’kis
davolagunga qadar tibbiy muolajalarni o`z ichiga oladi. Ushbu tartib fuqarolar
muhofazaasi tizimida ikki etaplik tibbiy xizmat ko’rsatishga ko`zlaydi hamda
123
etaplarda jarohatlanganlar va bemorlarni maqsadli evakuatsiya etishni amalga joriy
qiladi.
Ushbu tizimda har bir bosqichma ma'lum darajada belgilangan davolash-
profilaktika vazifalarini bajarish belgilanadi. Davolash- profilaktika vazifalar har
bosqich uchun har qaysi kasalxona, blnitsa kollektori uchun bosh mutaxasisslar
tomonidan ishlab chiqiladi. Ishlab chiqilgan tibbiy xizmat bosqichining tibbiy
yordam ko’rsatish darajasi hisoblanadi. Tibbiy yordam ko’rsatish darajasi, hajmi
doimiy bulmay u vaziyatga qarab o`zgarishi mumkin. Kengaytirilishi yoki
qisqartirilgan variantlarda ko’rsatilishi Favqulotda vaziyat holatiga qarab
belgilanishi bosh mutaxassislar hamda fuqarolar muhofazaasi tibbiy xizmat
ko’rsatish shtabi boshligi tomonidan tibbiy yordam vazifalar doirasi, chegarasi,
hajmi, belgilaniladi.
Tibbiy xizmat ko’rsatish bosqichlarida tashqi l etilgan kasalxonalarning har
qaysisi ma'lum darajada belgilangan vazifalarni bajaradi. Ularga yuklatilgan
vazifalar davolash profilaktika ishlari hajmi usha bosqichga tashqi l etilgan
kasalxonalarni ixtisoslashtirilgan yo’nalishi, imqoniyatidan kelib chikishi ko`zda
tutilishi kerak. Xaar bir kasalxona bajarishi shart bo’lgan vazifalar vaziyatga qarab
o`zgartilishi mumkin.
Evakuatsiyalanish bosqichlarida tashqi l qilingan kasalxonalar tashqi liy
jihatdan Favqulotda vaziyat o’chog’ida turi hajmi jarohatlanishlar darajasiga
o`zgartilishi mumkin. Ammo har qanaqa vaziyatlarga ham, har bir bosqichga o’ziga
xos bo’lgan faoliyatlar yo’nalishida vazifalar byyer ilishi kerak. Ya'ni tibbiy
yordam ko’rsatish bosqichlaridagi tashqi l qilingan har bir davolash profilaktika
muassasalari uchun ma'lum mutaxassislar yo’nalishiga asoslangan holqa tibbiy
yordam ko’rsatish printsipi yotadi. Anna shu printsiplarga asosan tibbiy yordam
ko’rsatish bo’limlariga quyidagi vazifalarni bajarish yuklatiladi:
- jarohatlanganlarni qabul qilish:
- ularni tibbiy ruyxatdan o`tkazish:
124
- tibbiy saralash:
- sanitar tozalash Degazatsiya, dezaktivatsiya hamda dezenfektsiyalash
ishlarini jarohatlanganlarga ularni kiyim boshlariga himoya vositalarini tozalash
o`tkazish.
- Jarohatlanganlar va bemorlarga tibbiy yordam ko’rsatish jarroxlik boylagich
ishlari, tyyer apivtik tibbiy tekshiruv mulojaalari va hokazolar:
- vaziyatga qarab jarohatlanishlar vav kasallik holatlariga qarab ularni kerak
bulsa, yotkizib davolash.
- tibbiy yordam ko’rsatilgandan so’ng keyingi bosqichlarda davolanishga
extiyoji bo’lganlarni evakuatsiyalashga tayyorlash.
- yuqumli xastaliklarni vaqtinchalik izolyatsiyalash kabi vazifalar.
Ushbu tibbiy xizmat ko’rsatish bosqichlarining hammasi uchun
belgilaniladigan vazifalar. Ammo har bir kasalxonalarning ixtisoslashiga qarab
ularga belgilaniladigan vazifalar bularga kushilib belgilanishi kerak. Tibbiy xizmat
ko’rsatish bosqichlarining barchasi tashqi liy tuzilishi bilan ko`pincha uxshashlikka
egalar: masalan: Tibbiy yordam ko’rsatish bosqichi uchun Boshqaruv bo’lim,
apteka, laboratoriya, oshxona, zahiraxonalar va boshqa yordamchi bo’limlar bo`lishi
ko`zda tutilgan. Xaar bir kasalxonani ishlashini ta'min etuvchi Ushbu bo’limlarning
katta-kichikligi usha kasalxonani quvvatiga yordam ko’rsatish yo’nalishiga bog`liq.
Tibbiy xizmat ko’rsatish bosqichlarini davolash-profilaktika ishlarini bajarish
darajasi, hajmi shunday belgilanadiki, har qaysi bosqichdan yuqorida turgan
davolash bosqichi oldingi bosqichdan to’larok malakalirok tibbiy yordam ko’rsatish
imqoniyatiga ega.
Hozirgi paytda fuqarolar muhofazaasi tizimida tibbiy yordam ko’rsatish,
davolash va profilaktika xazmati ko’rsatish tizimida quyidagi tibbiy yordam
xizmatlari mavjud.
- birinchi tibbiy yordam asosan talofatlar o’chog’ida o`z-o’ziga, bir- biriga yordam
tarzida hamda sanitarlar sanitar drujinachilari tomonidan ko’rsatiladi.
125
- birinchi vrachlik yordami asosan BTEO – (OPM) larda ko’rsatiladi:
- ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam-asosan BK kasalxonalar bazasida malakali
mutaxassislar tomonidan ko’rsatiladi. Ixtisoslashtirilgan kasalxonalar sanitar
yo’qotishlar o’chog’ida tashqarida evakuatsiyalash bosqichlarida tashqi l qilinadilar.
Shuni qayd qilish kerakki, harakatdagi harbiy tibbiy xizmat tizimida hozirgi
paytda besh turdagi yordam ko’rsatish qabul qilingan. Birinchi tibbiy yordam
vrachgacha bo’lgan tibbiy yordam: Birinchi vrachlik yordami, malakali tibbiy
yordam: va ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam turlari joriy qilingan, amalda
jarohatlanganlarga qancha tez ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko’rsatish
bosqichiga etkazilsa shuncha natijalar yaxshi bo`ladi. Jarohat olganlar hamda
kasallarning to`zalib ketishi shuncha tez amalga oshadi. Ammo hozirgi paytda
davolash – evakuatsiyalash bosqichlarida tashqi l qilingan kasalxonalarning
Favqulotda vaziyatlar o’chog’idan ancha olis masofalarda yoyilib kelishi
ixtisoslashgan kasalxonalarni o`choq bilan oralarini ancha o`zoklashtirilishi
mumkin. Shuni nazarga olgan holqa jarohatlanganlarga tez shoshilinch hamda o`z
vaqtidan kechiktirilmagan muddatda tibbiy yordam ko’rsatish maqsadida
jarohatlanganlar. Maxsus ixtisoslashtirilgan kasalxonalarga etkazish muxit
hisoblaniladi.
Buning
uchun
evakuatsiyalash
uchun
ajratilgan
transport
vositalarining harakatchanligi oshirish yoki tibbiy yordam ko’rsatish bosqichlari
orasidagi masofani joriy etish talab etiladi. Bundan oldingi davrlarda Harbiy
urushlar, Favqulotda tabiiy ofatlarda tibbiy yordam tizimlarining faoliyatlariga shuni
ko’rsatadiki, jarohatlanganlari ulargacha sarf bo’lgan to`g`ridan – to`g`ri bog`liq
ekan bunda:
- birinchi tibbiy yordamni 0,5 – 1 soatda
- birinchi vrachgacha yordam № 1,5 soatda
- birinchi vrachlik yordami 5 soatgacha
126
- malakasi tibbiy yordam 8 soatgachak
- ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam 12 – 24 soatdan oshmasligi kerak, aks holqa
davolanish natijalari ogir asoratlarga olib keladi. Ushbu holatni to`g`ri taxlil qilish
uchun ham tibbiy yordam ko’rsatish bosqichlarini joylashtirishda vaqt ko’rsatkichini
nazarga tutmok maqsadga muvofik topilgan. Xaar bir tibbiy yordam ko’rsatish
bosqichida davolash – profilaktika ishlar shunday bajarilishi ta'min etish zarurki:
ko’rsatilgan tibbiy yordam jarohatlanganlarni keyingi bosqichdagi davolash-
profilaktika bosqichigacha evakuatsiyalashni beozor ta'minlay olishi hamda
kechiktirilishi mumkin bo`lmagan tibbiy yordamni albatta Ushbu bosqichda joriy
etilishini ta'minlay olishini nazarda tutmokligi lozim.
2 chi – jaxon urushida tibbiy yordam ko’rsatishining natijalari shuni aniqladiki,
tibbiy yordam ko’rsatishning natijalari birinchi tibbiy yordamni qay darajada o`z
vaqtida ko’rsatilishi bilan bog`liq bo’lgan barcha jarohatlanganlarning birinchi
tibbiy yordam o`z vaqtida ko’rsatilganlarning 80% tez asoratsiz to`zalib, o`z
kismlariga jangovorlik qaytarilaganlar. Shuni e'tiborga olgan holqa, birinchi tibbiy
yordamni qay darajada bajarilishi alohida moxiyatga ega.
Yer qimirlashlar, suv toshqinlari, avariya, katastrofalar oqibati shuni
ko’rsatdi-ki, favqulotdavaziyatlarda talofat kurgan o`choqda baocha harakatlar shu
jumladan transport yo`llari, kommunikatsiyalar bo`ziladi, bunda tibbiy yordam
ko’rsatishga rejalashtirilgan bo’linmalarning o`zlari ham Favqulotda hodisa
ta'siridan zarar kuradilar va ularni o`zlari har tomonlama shu jumladan tibbiy
yordamga muhtoj bo`ladilar. Jarohatlangan aholiga tibbiy yordam ko’rsatish uchun
esa bunday sharoitda tashqaridan ya'ni sanitar yo’qotishlar o’chog’idan boshqa
shahar, viloyat, tumanlaridan tibbiy mutaxassislar sanitar transportlar, dori-
darmonlarni safarbar qilishga to`g`ri keladi. Bu esa o`z navbatida ma'lum bir vaqtni
talab etadi. Natijada to-chetdan tibbiy yordam ko’rsatuvchi mutaxassislar yetib
127
kelguncha birinchi tibbiy yordam ko’rsatish kechikadi. Natijada kechikib tibbiy
yordam ko’rsatish oqibatlari asoratsiz tugamaydi. Shu sababli:
Favqulotda vaziyatda sanitar yo’qotishlar o’chogida birinchi tibbiy yordamni,
shu o`choqdagi aholii o`z-o’ziga va bir-biriga ko’rsatishi kerak. Buning uchun esa
tinch totuv davrida barcha aholini birinchi tibbiy yordam ko’rsatilishga o`qitish,
o`rgatish alohida ahamiyatga ega bo`ladi.
|
