Fuqarolar muhofazasining tibbiy xizmati bo`limlarining birinchi tibbiy
yordami ko`rsatishni jarohatlanish o`chog`ida tashqi l etish tartibi.
Jarohatlanish o`choqlarida tibbiy yordamida o`z vaqtida va to`g`ri
tashqi l etish uchun avvalambor tibbiyot holatini taxlil etmok zarur. Tibbiy holatni
baholashda sanitar yo’qotishlarni turi soni aniqlaniladi, jarohat olganlarni qayyer
daligi, qaysi yo’l bilan ularni evakuatsiya etishni, buning uchun qancha kuch va
vositalar talab qilinishini aniqlaniladi. Sanitar yo’qotishlar turi soni aniqlanilgandan
so’ng fuqarolar muhofazaasining tibbiy xizmat ko’rsatish bo’limining boshligi
qutqaruvchilar guruhida yuborilishi kerak bo’lgan tibbiy yigilishlar SD SDO ning
soni, transport vositalari hamda birinchi tibbiy yordami otryadlarining sonlarini
aniqlashi shart. Bunda har bir bo’limlarning tibbiy yordam ko’rsata olish
imqoniyatlaridan kelib chiqib, Favqulotda vaziyat o`choqlariga yetarlicha tibbiy
bo’limlar, ularga tibbiyot asbob – anjomlari, dori – darmonlar, sanitar xo’jalik
anjomlari va maxsus transportlarning ajratishi zarur.
Barcha tashqi liy hisoblashlar jarojatlanish o’chogining turiga
sanitar yo’qotishlarning tartibiga qarab davolash-evakuatsiyalash jarayonlarini
to’liq bajarish maqsadida qilinadi. Jarohatlanish o`choqlarida tibbiy yordam
ko’rsatish tartiblari va birinchi vrachlik ko’rsatish turlari.
Favqulotda hodisada birinchi tibbiyot yordami ko’rsatish uchun
ajratilgan bo’linmalari ko`pincha qutqaruvchilar otryadlari tartibida ishlaydilar.
Aholini tibbiy himoyasiga qaratilgan, jarohatlanishlarni oldini olish, salomatligini
himoya etish jarohatlanganlarni sogaytirib, ularni mehnat qobiliyatini tiklash
128
kabi vazifalar mazmunini tibbiy ta'minlanish deb hisoblaniladi. Ushbu vazifalar
qo’qqisidan YoKK yoppasiga qiruvchi qurollar qo`llanmalarda yoki tibbiy
ofatlar natijasida sodir bo’lgan Favqulotda xodimlarda tibbiy ta'minoti ishlari
bajariladi.Tibbiyot yordam ko’rsatish tizimida birinchi tibbiy yordami alohida
ahamiyatga ega , chunki tibbiy yordamni tibbiyot mutaxa –sislarigina emas,
ammo hamma ham bir-biriga o`z-o’ziga ko’rsata olishi shart.Birinchi tibbiy
yordamni qanchalik tez va aniq bajarilishi jarohatlangan ishini hayotini
saqlashi,jarohatlar oqibatini belgilaydi. Birinchi tibbiy yordamning asosiy
vazifalari. Jarohatlanganlarni hayotini saqlab qolish . Jarohatlar asoratlarini
oldini olish. Jarohatlanganlarni tezroq to`zalishini ta'minlash.
Birinchi
tibbiy
yordamning
samaradorligini
avvalombor
tibbiy
yordam
ko’rsatishining muddatiga va tibbiy yordam ko’rsatuvchining bo’limini bajarishi
kobiliyatiga bog`liq. Birinchi tibbiy yordam ko’rsatish jarayonida maxsus tibbiy
anjomlardan foydalaniladi. Ularning soni, miqdori turlari sodir bo’lgan o`choqning
turiga bog`liq bo`ladi. Birinchi tibbiy yordam ko’rsatish uchun maxsus tibbiyot
asboblar, dori darmonlar, boylama matolar, qon ketishini tuxtatuvchi elastik tasma
(jgut) suyaklar singanlar yumshok to’qimalar lat eganda ularni qimirlamaydigan
qilib qo’yish uchun (shinalar) jarohatlanganlarga qarov uchun zar`ur anjomlar tibbiy
texnik vositalar o`z-o’ziga yordam jarayonida ishlatilishi mumkin bo’lgan barcha
vositalar tibbiy texnik zavod va fabrikalarda chikarilishi mumkin, bo’lganlarga
tabelli tibbiy anjomlar deb yuritiladi.
Qutqaruv ishlari barcha xizmatlarning hamjihatligida o`tkaziladi, bunda
jarohatlanganlarni hayotini saqlab qolish eng asosiy vazifa hisoblanadi, bunda
ko’rsatiladigan yordamni qancha tez qisqa vaqtda o`tkazilishi ko`pincha
jarohatlanganni hayotini saqlab qolishi mumkin.
Yadroviy o`choqda yoki yyer qimirlash uchigiga sanitar drujinachilar
qutqaruvchi guruhlar bilan bir paytda birgalikda kiritiladilar. Sanitar yo’qotishlar
o’chog’ida har bir SD-larga alohida – alohida vazifalar yuklatiladi. SD-ning har bir
129
a'zosida sodir bo’lgan vaziyat aniq va to’liq tushuntirilishi kerak. Ayniqsa vayrona
bo’lgan obyektning holati, yonginlarning joylashishi, sabablari. Radioaktiv
zararlangan ish darajasi kabi ma'lumotlarni sanitarlar drujinachilari bo`lishlari shart.
Bundan tashqari sanitarlar jarohatlanganlarni to’plash transport vositalariga ortish
joylarini aniq bilishlari zarur. Jarohatlar o’chog’ida eng avvalo yongin joyi, suv
bosgan joylar, yiqilgan imoratlarda tibbiy yordam izlashlar qutqazish ishlari
boshlanishi kerak. Keyinchalik sog qolgan imoratlar qo’riqxonalar pistirmalarda
qolgan aholiga qutqaruvchilar bilan hamjihatlikda tibbiy yordam ko’rsatiladi.
O`quv mashqlarida o`tkazilgan tekshiruvlar shuni ko’rsatadiki bir
gurug SD bir soatda 50-60 jarohatlanganlar birinchi tibbiy yordamni ko’rsata oladi.
Ular sanitar haltalar (sumka sanitara) bilan ta'min etiladilar. Sanitar xaltalarda 15-20
jarohat olgan kishilarga birinchi tibbiy xizmatini ko’rsatishiga yarasha dori-
darmonlar tibbiyot anjomlari bor. Bir SD tartibida 24 dona sanitar sumkasi mavjud,
shundan kelib chiqib 24x20q840-1000 ya'ni 800-1000 jarohatlanganlarga birta SD
guruhi birinchi tibbiy yordamini ko’rsatishi mumkin.
Sanitar postlari, sanitar drujinachilari va sanitar drujinachilar otryadlari
ChP, SD, OSD – birinchi tibbiy yordamni ko’rsatib ayni paytda jarohatlanganlarni,
jarohatlangan joydan olib chikish, ularni transport vositalariga yuklash va
evakuatsiyalash ishlarini ham bajaradilar. Birinchi tibbiy yordam jarayonida yengil
jarohatlanganlar transport vositasiga chikish joylariga o`zlari borishlari mumkin.
Urta va ogir jarohatlanganlar sanitar norvonchalarida sanitariya yoki qutqaruvchilar
guruhidan to`zilgan sanitar zvenolar yordamida transportga chiqarish yyer igacha
olib boriladilar. Ular mashklarida aniqlangan holatlar shuni ko’rsatadiki. Bir sanitar
norvoncha zvenosi ikki kishidan iborat bo’lib 1 soat mobaynida ikkita shikastlangan
yoki jarohatlangan kishini 200-300 metr masofaga olib chikishi mumkin. Shuning
uchun sanitar zvenolar soni hisoblanganda ushbu ko’rsatkich asos qilib olingan.
Agar vaziyat jarohatlanganlarni uzoqroq yerga olib chiqilishini taqazo qilsa, unda
estafeta poygasi uslubi qo`llaniladi, ya'ni bir zveno 150-200 metr masofagacha olib
130
chiqib keyingi zvenoga topshiradi. Yadroviy o`choqda sanitar drujinachilarning
ishlash tartibi shaxsiy himoyalanishga karatishi zarur. Bunda himoyalanish
jarohatlanganlarga ham ko’rsatishi zarur. Ayniqsa birinchi tibbiy yordamni
ko’rsatilgandan so’ng shaxsiy himoya vositalari kiyimini qattiq nazoratga
olmak kerak.
SD ning rahbari ( kumondoni ) tibbiy yordam ko’rsatish va
evakuatsiyalash jarohatida doimo qancha ishiga tibbiy yordam ko’rsatilganligi
shulardan qanchasi OPM ga qadar evakuatsiya qilinganligini yana qancha
jarohatlarga tibbiy yordam ko’rsatilishi extiyojini olib chikish evakuaiyalashi
zarur bo’lgan miqdorini aniq ma'lumotlar asosida bilishi shart. Bu ma'lumotlarini
SD kumondoni san – zvenolar boshligidan oladi va zarurat tugilganda SP- larni SD
– larni ishlash joylarini o`zgartira oladi. Har bir sanitar zvenoga 2-3 sanitar
norvonchalarni tashuvchi zvenolar biriktiriladi.Sanitar zvenolarni qutqaruvchilar
guruhi bilan hamjihatlikda ishlashlari sanitar yo’qotish o`choqlarida qutqazish
ishlari samaradorligi oshiradi.
Shuning uchun ham Favqulotda vaziyatlarda fuqarolar muhofazasining
barcha tuzilmalari yagona rahbarlikda yagona reja asosida bajarilishi tavsiya etiladi
Sanitar drujinachilar SD kumondonlari bajarilgan ishlar ko’rsatilgan
tibbiy yordamning hajmi, jarohatlanganlarni yutingan radioaktiv dozalarni
evakuatsiyalanish jarayonlarini fuqaro muhofazasining tibbiyot xizmati ko’rsatish
bo’limi boshligiga etkazib turishi shart. SD –guruhining almashtirilishi sanitar
drujinachilarning yuqori lavozimi qo’mondoni tomonidan amalga oshiriladi. Sanitar
drujinachilar qutqazish, tibbiy yordam va evakuatsiyalash ishlarini tugatdan so’ng
vaziyatga qarab to’liq yoki qisan sanitar yuvishlardan utishlari zarur.Ularni ustki
kiyim boshlari, oyoq kiyimlari dezativatsiyalanishi shart.Sanitarlar tibbiy yordam
ko’rsatish jarayonida birlamchi nurlanish darajasi ruxsat etsa mumkin bo’lgan
ko’rsatgichdan yuqori bo’lsa, ular keyinchalik nurlanish maydoni bo`lmagan
joylarga ishlatiladi.
131
SD –sanitar drujinachilarning kimyoviy o`choqda ishlash tartiblari
yuqorigidan bir muncha farq qiladi. U asosan qo`llanilgan zaharli moddalarning
turiga qarab belgilaniladi. Kimyoviy o`choqka kirishdan oldin SD- chilarga qanaqa
zaharli moddalar qo`llanilganligi qanaqa o’tkir zaharlovchi o’chog’i hosil
bo’lganligi uning maydoni chegarasi qanaqa zaharna qarshi ziddi-zaharni qo`llash
zarurligi hamda zaharlanganlarni olib chiqish evakuatsiyalash tartiblari sanitar
drujinachilarga ma'lum qilinmog’i shart.Sanitarlar kimyoviy o`choqda shaxsiy
himoyalanish vositalarida, ya'ni terini himoya vositasi, nafas olish yo`llari himoya
vositalarida,
zaharlanganlarga
shaxsiy
aptechkalardan
ziddi-zaharlar
qo`llaniladi.Ximiyaga qarshi individual paketlari (ipp) yordamida (ipp-8, ipp-9,ipp-
10)tyyer ining ochiq joylariga tushgan zaharlovchi moddalarni degazatsiya qilish va
tyyer ining ochiq joyiga tegib turadigan (buyin,yo`z.qo`llar) kiyim kechak engi,
yokasi hamda himoya vositalar, protivagazlarning yo`z kismini degazatsiya qilishi
shart.Sanitar drujinachilar himoya o’chog’ida shaxsiy himoya kiyimlari va
protivagazda
ishlaydilar.
Zaharlanganlar-jarohatlanganlarga
tibbiy
yordam
ko’rsatishda ziddi –zaharlar o`zlari qabul etadilar va zaharlanganlarga ham
qo`llaydilar.Tibbiy yordam ko’rsatib ularni o`choqdan tez shoshilinch olib chiqish
uchun barcha tezkor chora tadbirlarni qo`llaydilar.
Shuning uchun ham Favqulotda vaziyatlarda yagona rahbarlikda reja
asosida bajarilishi tavsiya etiladi.Sanitar drujinachilar SD- qo’mondonlari bajarilgan
ishlar,ko’rsatilgan tibbiy yordamning hajmi,jarohatlanganlarni yutingan radioaktiv
dozalarni, evakuatsiyalanish jarayonlarini fuqaro muhofazasining tibbiy xizmati
ko’rsatish bo’limi boshligiga etkazish.
132
Daslabki tibbiy yordam ko’rsatish guruhi.
Shaxsiy tarkib
bo’yicha
o’rinbosar
Guruh
Boshlig’i
Ommaviy tuzilmalar
bo’yicha boshliq
o’rinbosari
Aloqa
zvenosi
Qabul
qilish
saralash
bo’limi
Jarrohlik
bog’lov
bo’limi
Zararlangan
larni
evakuatsiya
bo’limi
Tibbiy
ta’minot
Kiyim
kechaklarni
qisman
sanitarik
ishlov,
dezaktivatsiya
lash bo’limi.
Xo’jalik
Taxlilxona
Gospital
+
+
Bo’limlar
|
