Oddiy yashirinish joylari.
Bular shunday qurilmalarki, ular odamlarni yorug`lik nurlanishidan himoya qilish
bilan birga, ularga ta'sir etuvchi ionlashgan nurlanish va ommaviy qirg'in
qurollarining eng vahimalisi bo'lgan yadro qurolining portlash zarbidan ham
muhofaza qiladi. Ularga usti ochiq va yopiq yoriqlar, xandaqlar hamda yyer to'lalar
va tezda tayyorlanishi mumkin bo'lgan boshqa qurilmalar taalluqlidir.
Oddiy turldagi yashirinish joylari ishonchli himoya jihatlariga ega bo'ladi.
Masalan, ochiq yoriq (32-rasm) portlash to'lqini zarbi, yorug'lik nurlanish va
ionlovchi nurlanish ta'sirini 1,5-2 marta, radiofaol moddalar bilan zararlangan
joylarda ehtimoliy nurlanishni 2-3 barobar kamaytiradi. Usti yopilgan yoriqlar
yorug'lik nurlanishidan to'la-to'kis ravishda, portlash to'lqinidan esa, 2-3 karra,
ionlovchi nurlanish va radiatsiyaviy nurlanishdan 200-300 karra himoya qiladi.
Ular, odam tanasining ochiq joylari va kiyimlarini radiofaol, kimyoviy zaharlovchi
moddalar va baktyer iologik vositalar bilan ifloslanishidan saqlanish imqoniyatini
ber adi.
114
Oddiy panagoh (yoriq).
Yoriqlarni qurish maqsadida quriladigan joylar, mavjud imoratlar balandligiga
2 hissa o`zoqroq masofalarda, yer igan qor hamda yomg'ir suvlari bosib (to'lib)
qolmaydigan yyer lar tanlanadi.
Dastavval, yoriqlar usti ochiq bo'ladi. U ko'rinish jihatidan ilon izili xandaqni
eslatadi. Uning ma'lum qismlari to'g'ri chiziqli yo'nalishda bo'lib, o`zunligi 15
metrgacha belgilanadi, chuqurligi 1,8-2 metr, pastki qismining eni 80 santimetr,
yuqori qismining eni esa 110-120 santimetrni tashqi l qiladi. Ular 10-15 ta
(me'yorga ko'ra) dan- 50 tagacha (eng ko'pi bilan) odamga mo'ljallanadi.
Yoriqlarning o`zunligini aniqlashda kishi boshiga ajratiladigan o`zunlik 50-60 sm ni
hisobga olinadi.
26-jadval
Yarim susaytiruvchi qavat (Kos), sm
T/r Zararlanish
manbalari
Zichligi, g/sm, Yarim susaytiruvchi qavat, sm
Gamma-nurlaridan Gamma-bo'linishlaridan
1
Qor
0,4
50
_
2
Daraxt
0,7
15-30
10-15
3
Suv
1,0
14-20
3-6
4
Tuproq, yyer 1,6
10-14
11-14
5
Beton
2,3
6-12
9-12
6
Bron (zirx)
7,8
2-3
5-12
7
Po'lat
7,8
2,8-3
5-12
8
Qo'rg'oshin
1 1,3
1,4-2
9-12
115
Yoriqlarni qurish, joylarga mos darajada keladigan reja asosida boshlanadi.
Dastavval, asosiy yo'nalish belgilanadi va unga yoriqning umumiy o`zunligi
tushiriladi. Chiziqlar egri joylarda yo'qolib ketmasligi uchun qoziqlar qoqilib, ular
orasiga kanop tortiladi (trassirovka). Keyinchalik, asosiy yo'nalish bo'yicha, ikki
tomonga tagi va yuqori qismlarining o'lchamlari belgilanadi. Belgilab olingan
chiziqlar bo'yicha 5-7 sm chuqurlikda yyer kavlanadi. Yoriqning ichini qazish
uchun belgilangan chiziqdan ozgina ichkaridan ish boshlanadi. Qazish jarayoni
chuqurlasha borgan sari, yoriq devorlari tekislanib, siyqalanadi va kerakli
o'lchamlarga yetkaziladi. Keyinchalik yoriq devorlari taxtalar, sinchlar, qamish yoki
boshqa mavjud narsalar bilan mustahkamlanadi. Shundan so'ng yoriqlar usti
xodalar, shpallar yoki kichik o'lchamli temir-beton moslamalar (plita) bilan ber
kitiladi. Bu narsalar ustiga suv o'tqazmaydigan narsalar - tol, ruber oid, xlorvinil
choyshabi (plenka) yoki lo'mboz yotqiziladi. Yoriqlar tomining himoya
koeffitsiyentni ko'tarish maqsadida, yana 50-60 sm qalinlikda tuproq yotqiziladi.
Natijada, yoriq tomining qalinligi kamida 60-70 sm ni tashqi l qiladi.
Yoriqlarga kiriladigan yo'l uning o`zunligiga nisbatan 90°ni, ya'ni to'g'ri burchakni
tashqi l qilishi kerak. Kirish yo'llari 1-2 bo'Iishi mumkin.
Ber kinchoqlar 50 tadan ortiq odamni sig'dira olsa, u holda havoni yetkazib ber ish,
almashtirish masalalari texnika (ventilyatorlar) ishtirokida amalga oshiriladi.
Bunday ber kinchoqlar imoratlarning yyer to'la, poydevor va 1-qavatlarida
joylashgan bo'lib, tinchlik davrida ehtiyoj nuqtayi nazaridan havoni texnik vositalar
orqali ber ilishi toza havo bilan ta'minlash imqoniyati bo'lmagan hollarda
kuzatiladi.
Sog'liqni
saqlash
muassasalariga
mo'ljallangan
radiatsiyaga
qarshi
ber
kinchoqlarda, ular qancha odamni qabul qila olishidan qat'iy nazar, xonalar havosini
almashtirish jarayoni texnik vositalarini qo'llash orqali bajariladi. Yetkazib ber
iladigan havo me'yori, himoya yyer to'lalaridagi kabi bo'ladi. Radiatsiyaga qarshi
ber kinchoqlarni isitish masalasi, umumiy isitish tizimi yoki mahaliy isitkichlar
116
orqali amalga oshiriladi. Mahalliy isitkichlarga tanchaga o'xshash qurilmalar -
kaminlar, usti himoyalangan elektr isitkichlari yoki xona ichiga qurilgan moslamalar
kiradi.
Mazkur ber kinchoqlarni suv bilan ta'minlash, umumiy suv quvurlari tizimi yoki
artezian quduqlari orqali hal qilinadi. Umumiy suv berish tizimi bo'lmasa yoki biron
sababga ko'ra ishlamay qolsa, u holda ichimlik suvini saqlovchi idishlar (baklar, usti
yopiq chelaklar, bidonlar, xumlar, baklashkalar va boshqa idishlar) bilan ta'minlash
va ularni saqlash uchun joylar ajratish lozim bo'ladi. Ichimlik suvining har bir
yashirinib yotgan odam uchun miqdori - hajmi 1 kecha-kundo`z hisobidan 3-4 litr
mo'ljallanadi.
Xojatxonalar najaslarni olib chiqib ketish imqoniyatini ber adigan idishlar (parasha)
bilan ta'minlanishi kerak yoki bo'lmasa, ber kinchoqlarning ichida qazilgan o'ralar -
holi joylardan foydalaniladi.
Radiatsiyaga qarshi ber kinchoqlarni yoritish masalasi, tashqi elektr tizimi orqali
yechiladi. Mabodo, bunday imqoniyat bo'lmasa, akkumulyator yoki velo (oyoq
kuchi bilan ishlaydigan) genyer atorlar qo'llaniladi.
Rahbariyat joylashgan radiatsiyaga qarshi ber kinchoqlarda, telefon vazifasini
o'taydigan barcha moslamalar va zamonaviy telefonlar (uyali, selektor) o'rnatiladi,
qolgan ber kinchoqlarda esa radiolar o'rnatiladi. Hozirgi paytda ko'pchilikda
shaxsiy uyali telefonlar bo'lgani bois, radiolar o'rnida, ayniqsa, uning yo'g'ida, uyali
telefonlardan foydalanish man etilmaydi.
Radiatsiyaga qarshi ber kinchoqlarning himoyaviy jihatlari, ular tomonidan
ortiqcha bosimni qaytarish va himoya koeefitsiyenti bilan belgilanadi. Himoya
koeffitsiyenti deganda, ularga tomon yo'nalgan ionlovchi nurlanish va neytron
oqimini necha marta susaytira olishi, odamlarni ionlovchi nurlanish dozasini
qanchaga pasaytira olishi tushuniladi.
Yoriqlarni qurish maqsadida quriladigan joylar, mavjud imoratlar balandligiga
117
2 xissa o`zoqroq masofalarda, yer igan qor hamda yomg'ir suvlari bosib (to'lib)
qolmaydigan yyer lar tanlanadi.
Dastavval, yoriqlar usti ochiq bo'ladi. U ko'rinish jihatidan ilon izili xandaqni
eslatadi. Uning ma'lum qismlari to'g'ri chiziqli yo'nalishda bo'lib, o`zunligi 15
metrgacha belgilanadi, chuqurligi 1,8-2 metr, pastki qjsmini eni 80 santimetr, yuqori
qismining eni esa 110-120 santimetrni tashqi l qiladi. Ular 10-15 ta (me'yorga ko'ra)
dan to 50 tagacha (eng ko'pi bilan) odamga mo'ljallanadi. Yoriqlarning o`zunligini
aniqlashda kishi boshiga ajratiladigan o`zunlik 50-60 sm ni hisobga olinadi.
Yoriqlarni qurish, joylarga mos darajada keladigan reja asosida boshlanadi.
Dastavval, asosiy yo'nalish belgilanadi va unga yoriqning umumiy o`zunligi
tushiriladi. Chiziqlar egri joylarda yo'qolib ketmasligi uchun qoziqlar qoqilib, ular
orasiga kanop tortiladi (trassirovka). Keyinchalik, asosiy yo'nalish bo'yicha, ikki
tomonga tagi va yuqori qismlarining o'lchamlari belgilanadi. Belgilab olingan
chiziqlar bo'yicha 5-7 sm chuqurlikda yyer kavlanadi. Yoriqning ichini qazish
uchun belgilangan chiziqdan ozgina ichkaridan ish boshlanadi. Qazish jarayoni
chuqurlasha borgan sari, yoriq devorlari tekislanib, siyqalanadi va kerakli
o'lchamlarga yetkaziladi. Keyinchalik yoriq devorlari taxtalar, sinchlar, qamish yoki
boshqa mavjud narsalar bilan mustahkamlanadi. Shundan so'ng yoriqlar usti
xodalar, shpallar yoki kichik o'lchamli temir-beton moslamalar (plita) bilan ber
kitiladi. Bu narsalar ustiga suv o'tqazmaydigan narsalar - tol, ruber oid, xlorvinil
choyshabi (plenka) yoki lo'mboz yotqiziladi. Yoriqlar tomining himoyaviy
koeefitsiyentni ko'tarish maqsadida, yana 50-60 sm qalinlikda tuproq yotqiziladi.
Natijada, yoriq tomining qalinligi kamida 60-70 sm ni tashqi l qiladi.
Yoriqlarga kiriladigan yo'l uning o`zunligiga nisbatan 90°ni, ya'ni to'g'ri burchakni
tashqi l qilishi kerak. Kirish yo'llari 1-2 bo'Iishi mumkin.
|
