186
RADIOAKTIV ZAHARLANIShLAR.
Bomba portlaganidan keyingi ikkinchi o’lchagancha bo’lgan
vaqt(soat,minut)
Yadro
quroli
portlagan
dan
keyingi
vaqt
P2/P1 O’lchovlar nisbati
0.20
0.65
0.30
0.25
0.35
0.40
0.45
0.55
0.50
0.60
1.20
1.00
2.00
6.00
5.30
4.00
2.40
-
1.05
-
3.00
4.20
3.10
8.00
9.00 10.00
0.50
1.00 1.10
8.30
0.55
1.05
2.30
1.40
2.10
1.20
1.10
6.00
6.30
4.40
6.30
7.00
1.25
1.30
1.45
1.50
1.50
1.45
2.10 2.30
1.20 1.30 1.40
2.00 2.20 2.30 3.00 3.30
2.35
3.30
5.00
7.00
2.50
3.40
5.30
7.30
3.00
4.00
6.00
8.50
3.30
4.30
7.00
9.00
3.50
5.00
8.00
10.0
11.0
4.30
6.30
9.00
12.00
13.00
5.00
7.00
10.00
14.00
15.00
30 min
-
45 min
1 soat
1 ½
2 soat
2 ½
3 soat
3 ½
187
188
Yadroviy bomba portlagan hudud o’chog’idan
jaroxatlanganlarni olib chiqish va olib ketish
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
++
№_3
150
+
+
120
+
+
70
+
Qutqaruv ishlari obekti
SD
O’rta tibbiy xodim
Xarakatdagi zambilli zveno
Jaroxatlanganlar joylashgan joy
Tibbiy rota
Jaroxatlanganlarni transportlarga
yuklashjoyi
Transport
OPM
+
+
++
+
+
189
Radioaktiv moddalar bilan zaharlangan joyga ruxsat
berilgan vaqt
D/p
Zararlangan hududga kirish vaqti(Portlash yuz bergandan keyin.soatlardada)
1
2
3
4
5
6
8
12
24
0,5 0.40 0.35 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30
0,6 0.55 0.45 0.40 0.40 0.40 0.40 0.40 0.35 0.35
0,8 1.20 1.00 1.00 0.55 0.55 0.50 0.50 0.50 0.50
1,0 2.00 1.25 1.25 1.10 1.10 1.05 1.05 1.05 1.00
1,5 5.10 2.30 2.05 1.55 1.50 1.45 1.40 1.35 1.35
2,0 12.00 4.00 3.10 2.45 2.35 2.30 2.20 2.15 2.0
4,0 Chegarasiz 24.00 11.00 8.00 7.00 6.15 5.35 5.00 4.25
6,0 Chegarasiz 36.0 20.0 20.0 15.0 12.0 10. 0 8.20 7.00
Izoh:D-Nurlanish dozasi. P-zaharlangan zonaga kirganda,joydagi nurlanish doza quvvati.
190
Yadroviy zararlanish o’chog’ida
radiyatsiyaninig vaqt birligida o’zgarishi.
Po
rt
la
sh
da
n
Keyi
ng
iv
aq
t
R
ad
ia
ts
iy
an
in
g
m
iq
do
ri
,%
Kama
yi
sh
dar
aja
si
,P1
Pt
Po
rt
la
sh
da
n
Key
in
gi
vaq
t,
s
R
ad
ia
ts
iy
an
in
g
m
iq
do
ri
,%
Kama
yi
sh
dar
aja
si
,P1
Pt
Po
rt
la
sh
da
n
Keyi
ng
iv
aq
t
R
ad
ia
ts
iy
an
in
g
m
iq
do
ri
,%
Kam
ayi
sh
daraja
si
,P
1
Pt
0.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
240
100
43.5
27
19
14.5
11.6
9.7
8.2
7.15
6.3
5.6
0.42
1
2.3
3.7
5.25
6.9
8.63
10.3
12.2
14
15.8
17.8
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
5.05
4.65
4.2
3.9
3.6
3.3
3.1
2.9
2.7
2.6
2.45
2.3
19.8
21.5
23.8
25.6
27.8
30.3
32.2
34.5
37
39.5
41
43
24
(sutka)
30
36
48
(2 sut)
60
72
(3 sut)
84
96
(4 sut)
120
(5 sut)
168
(hafta)
336
(2 hafta)
720
(1 oy)
2.2
1.69
1.36
0.96
0.73
0.59
0.49
0.42
0.32
0.2
0.09
0.03
45.5
61
73.8
104
137
170
204
238
310
500
1000
2700
191
192
Radioaktiv zararlangan hududlar
A
B
V
500-H
8.30 *10.10
RADIOKTIV ZARARLANGAN HUDUD
CHEGARASI
A-Kuchisz
B-Kuchli
V-Xavfli
G-O’ta xavfli
193
Bomba portlaganidan keyingi ikkinchi o’lchagancha bo’lgan
vaqt(soat,minut)
Yadro
quroli
portlagan
dan
keyingi
vaqt
P2/P1 O’lchovlar nisbati
0.20
0.65
0.30
0.25
0.35 0.40 0.45
0.55
0.50
0.60
1.20
1.00
2.00
6.00
5.30
4.00
2.40
-
1.05
-
3.00
4.20
3.10
8.00
9.00 10.00
0.50
1.00 1.10
8.30
0.55
1.05
2.30
1.40
2.10
1.20
1.10
6.00
6.30
4.40
6.30
7.00
1.25 1.30
1.45 1.50
1.50
1.45
2.10 2.30
1.20 1.30 1.40
2.00 2.20 2.30 3.00 3.30
2.35
3.30
5.00
7.00
2.50
3.40
5.30
7.30
3.00
4.00
6.00
8.50
3.30
4.30
7.00
9.00
3.50
5.00
8.00
10.0
11.0
4.30
6.30
9.00
12.00
13.00
5.00
7.00
10.00
14.00
15.00
30 min
-
45 min
1 soat
1 ½
2 soat
2 ½
3 soat
3 ½
194
195
196
Yadroviy bomba portlagan hudud o’chog’idan
jaroxatlanganlarni olib chiqish va olib ketish
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
++
№_3
150
+
+
120
+
+
70
+
Qutqaruv ishlari obekti
SD
O’rta tibbiy xodim
Xarakatdagi zambilli zveno
Jaroxatlanganlar joylashgan joy
Tibbiy rota
Jaroxatlanganlarni transportlarga
yuklashjoyi
Transport
OPM
+
+
++
+
+
197
Radioaktiv zararlanga hudud
A
D=40p(P1=3p/4)
B
G
Shamol
D=400p(P1=30p/4)
D=1800p(P1=240P/4)
V
G
D=4000p(P1=800P/4)
Chegaralarga
tarif
Butunlay yo’q
bo’lishgacha bo’lgan
miqdor PB,D,rad
Portlashdan keyingi 1
soat ichidagi
radiatsiyadarajasi
A zona
B zona
V zona
G zona
Tashqi
Ichki
Tashqi
Tashqi
Tashqi
Ichki
Ichki
Ichki
40
8
400
80
400
80
1200
240
1200
240
1200
240
4000
800
4000
800
198
Bu masalada prizidentimiz I.A Karimovning qisqacha va keng ma'noda keltirilgan
bashorati har bir holatda aniq javob beradi. I.A Karimovning «O`zbekiston 21 asr
bo’sag’asida xavsizlikga tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari»
kitobning 10 betida shunday deyilgan; «Ogoh bo’ling, odamlar!» Bu davlat hamisha
bong urayotgandek yangrab turishi kerak, faxrlanish mumkin va lozim bo’lgan
bebaho qadriyatlar – o`z mamlakatimizni, tinchligimizni, jamiyatda millatlar va
fuqarolar o’rtasidan totuvlikni asrang. O`z yer kimizni qanday ta'sarruf etish uni
bugungi murakkab va ba'zan shavqatsiz dunyodagi haddan ziyod xavf xatardan har
birimizga bog`liqdir. Davlatni aql-idrok bilan boshqarish-mutafakkir abu Nasr
Farobiy 10 asrda saboq berib aytgandek – xalq boshiga tushgan xavf xatarni
kamaytirish va bartaraf etishdan iboratdir. O`zbekiston o`zining jugrofiy-siyosiy
holati jihatidan fors kurfazi, Kaspiy dengizi xavzasi va Tarim xavzasining Rossiya,
Xitoy va Xindistonning, sharq va arab mamlakatlarning bir-biriga mos kelmaydigan
mintaqada Turkiya, Pokiston, Eron, Saudiya Arabistoni, Afgoniston, Tojikiston,
Kirgiziston, Kozogiston, Turkmaniston kabi mamlakatlar xalqasida joylashgan.
O`zbekiston etnik demografik, iktisodiy va boshqa muammolar yukki ostida
qolgan mamlakatlar kurshab turibdi. Buning ustida yurtimiz mintaqasidagi diniy
ekstriimizm, etnik murosasizlik, narko-biznes va har xil tashqi kuchlar tomonidan
ragbatlantirilib kelayotgan, ichki mojaro avj olgan Afgoniston kabi beqarorlik
o’chog’i bilan chegaradosh. Bunday tyer rorizm , zuravonlik, narko-biznes va
qurolli tuknashuvlar davlat chegaralarini tan olmaydi. O`zbekiston dustlik va
hamkorlik qulini hammaga cho`zdi, ammo sovuq urush xavfiga mamlakat xalqini
doimo shay turishga undan himoyalanishga tayyorgarlikni ham unutmaydi. Shu
sababli hozirgi urushni xususiyatini o’rganib, unga to`g`ri baxo berish xushyorlik
ramzi bo`lishi kerak. Hozirgi zamon urushlari oldingi urushlardan tubdan farq
qiladi. Bu avvalambor tibbiyot xodimlari oldiga murakkab vazifalarini yuklaydi,
199
Ayni paytda aholiga tibbiy yordam ko’rsatish urush paytida tinch-totuv davrida
ko’rsatiladigan tibbiy yordamdan katta farq qiladi. Bu avvalambor 21 asrda
davlatlararo tuknashuvlarning xususiyatini yukligi:
- qisqa muddat mobaynida yoppasida aholii orasida murakkab jarohatlanishlarni
sodir bo`lishi, jarohatlarni uta ogirligi:
- urush sodir bo’lgan maydon yyer larida tabbiy xizmat ko’rsatadigan
muassasalarini urush oqibatida vayron bo`lishligi, ishdan chikishi, tibbiy yordam
ko’rsata olmasligi, hattoki tibbiyot xodimlarining o`zlari ham tibbiy yordamgm
muhtoj bo`lishlari:
- urush xavfi holatida shaharlardan aholini tez olib chiqib, xavfsiz yerlardan
ko’chirib, evakuatsiyalash, hamda evakuatsiya qilingan joylarda ko`plab aholining
tekis joylashishi oqibatida ogir, murakkab sanitar epidemiolog holatini yo`zaga
keltirish:
- urush oqibatida jarohatlangan aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish mutaxassilarga
talabni cheksis borishi va tibbiy mutaxassislarni yetishmasligi:
- dushman bosib olgan yyer larni urush davom etayotgan yyer larda aloqa
kommunikatsiyalarini tizimidan chikishi natijasida tibbiy tashqi lotlar bilan
boshqaruv aloqasini o`zulishi natijasida urush oqibatlarini yo’qotishda sodir
bo`ladigan qiyinchiliklar.
Shuning uchun ham bulajak vrachlar hozirgi zamon urushlari sharoitida
murakkab vaziyatlarda tibbiy yordamni yoppasiga jarohatlanishlar o’chog’ida
to`g`ri tashqi l eta olish kobiliyatini tinch totuv davrida shakllantira olishlari shart.
Hozirgi zamon urushlari tusatdan sodir bo`lishi va nihoyatda tez qisqa
muddatda katta va nihoyatda tez qisqa muddatda katta maydonda talofatlar keltirishi
mumkin, chunki ilmiy texnik rivojlanish qurol aslaxa, harbiy texnikani yoppasiga
qiruvchi qurollar bilan uta xavfli qilib kuydi.
Hozirgi zamonda eng zaif davlatlar ham yoppasiga kirginlar keltirishiga
qodir. Shuning uchun ham hozirgi zamonda sodir bo`lishi mumkin bo’lgan harbiy
200
tibbiy holatlarni yadro quroli, kimyoviy qurollar va biologik qurollar qo`llanishda
sodir bo`lishi mumkin bo’lgan holatlar o’chog’ini urganish va tibbiy taktik baholash
orqali urganiladi.
Favqulotda vaziyat o`choqlarini tibbiy taktik baholash har bir bulajak vrach
uchun kasbiy zarurat bo`lmog`i kerak. Shuning uchun ham Favqulotda hodisaardan
himoyalanishda tibbiy himoyalanish etakchi bo`lmog`i zarur. Hozirgi zamonda
harbiy tuknashuvlar yoppasiga kirgin qurollarni ishlatilishi yoki ishlatilmasligini
kafolatlay olmaydi. Shuning uchun hozirgi davrda mavjud bo’lgan yoppasiga kirgin
qurollarni urganish ular oqibatida sodir bo`lishi mumkin bo’lgan oqibatlarni bartaraf
etish tartibi Balan barcha aholini, ayniqsa rahbar xodimlar injenyyer xizmati
tibbiyot xodimlarini o`qitish zarur. Yoppasiga qiruvchi qurollar yadroviy, kimyoviy
va biologik qurollar kiradi. Jarohatlanish ta'siri yadroreaktsiya natijasida
parchalanish va sintezlanish orqali ajraladigan enyyer giya hisobidan sodir etuvchi
qurollarga yadroquroli deb aytiladi. Bu turga kiritilgan qurollar har xil kuvvatga ega
bo’lgan yadroviy xil bobda va snaryadlar ularga Ayni paytda shu qurollarni
tashuvchi, ko`zlangan manzilga etkazuvchi mamlakatlarni ham o`z ichiga oladi.
Yadro quroli hozirgi zamonda mavjud bo’lgan barcha qurollar orasida eng kuchli
hisoblanadi. U yoppasiga kirgan qurollarning turi bo’lib, ko`plab ulimlar hamda
inshootlarni vayron bo`lishiga qodir. Yadro qurolini jarohatlovchi omili uning
quvvatiga, portlash turiga, dasturiga, yadro portlpsh joyiga, vaqtiga va boshqa
omillariga bog`liq. Yadro qurolining kuchli holati trotil ( trinitoluol) massa kiymati
bilan belgilanadi. Yadro quroli quvvatiga kara buta kichik kuvvatli ( 1 ming
tonnadan kam) kichik ( 1-10 ming qilotonna) urta kuvvatli ( 10-100 ming qilitonna)
katta kuvvatli ( 100 mingdan 1 mln qilotonna) v auta kuchli ( 1mln qilotonnadan
yuqori) kuvvatga ega bo’lgan yadroviy portlpshlar yyer ustida qachonki portlpsh
shunday balandlikda sodir bo`ladiki, bunda portlashda hosil buluvchi yoruglik
doirasi yyer yo`zasiga tegib kurinadi. Bunda portlpmaydigan balandlik ( NM) yyer
yo`zidagi balandligi Nq3,53d ( d) portlash quvvati trotil tonna ekvivalenti yyer
201
chetida portlashning ( Nq3,53d,m) da hosil bo’lgan chuqurlikning hajmi
portlashning balandligini va yadro balandligini quvvati va yyer yo`zi kattaligiga
bog`lik yyer cheti portlashlari imoratlar inshootlarini parchalash yoki portlash yyer
ida kuchli radioaktiv zararlanish uchun qo`llaniladi. Havoda sodir etuvchi yadro
portlashlari. Bunda yoruglik xalqasi yyer gacha etib bormaydi. Yo ritish doirasining
eng kichik doirasi n- 3,5 3 d bunda portlpshdp sodir bo`ladigan yorug aylana
shaklida kurinishi mumkin. Havoda portlashlar uchun mustahkam bo`lmagan
qurilish inshootlarni vayron qilish vositalarini ancha keng chegaralarda ishdan
chiqarish uchun qo`llaniladi, ayniqsa jarohatlash o’chog’ida moddiy boyliklarni
radioaktiv zararlanishdan saqlab qolish asosan imoratlar inshootlarni vayron etish
maqsadida havoda yadro portlashlari qo`llaniladi.Bulardan tashqari suv osti
yadroviy portlashlar va suv usti yadroviy portlashlari hamda o’ta yuqori
balandlikdagi kosmik portlashlardan qo`llanilishi mumkin. Bunday yadro
portlashlarida aholii orasida jarohatlanishlar kuzatilmaydi. Shu sababli bunday
portlashlarni biz bu qo`llanmamizda yoritmaymiz.
| 