213
Bo’g’uvchi ta’sirli zaharlovchi moddalar
- (fosgen, difosgen) - ularning
zaharli ta’siri FOBga nisbatan ancha past, ammo yyetarlicha zaharli kichik
kontsentratsiyasida himoyalanmagan aholini og’ir zaharlashi va hattoki o’ldirishi
mumkin. Bu zaharlovchi moddalar organizmni faqat nafas
olish organlari orqali
zararlaydi. Og’ir darajali zararlanish to’rt davrda kechadi: Zaharli moddalar bilan
kontakda bo’lish davri (boshlang’ich hodisa); yashirin davr, o’pka shishi
rivojlanishi, tiklanish davri.
Boshlang’ich davrning
klinik belgilari kishi zaharlangan muhitga tushganda
tezda yuzaga keladi. Nafas yo’llarida joylashgan
sezuvchi nyer v organlari
zaharlovchi moddalardan ta’sirlanishi natijasida reflektor reaksiyalar paydo bo’ladi,
kishi o’ziga xos hidni sezadi (chirigan olma hidi), ko’z achishadi, burun yo’llarida
va halqumda qichishish paydo bo’ladi, quruq yo’tal, ko’krak qisishi, bosh
aylanishi, ko’ngil aynishi, qusish alomatlari yuzaga keladi.Kishi zaharlangan
muhitdan olib chiqib ketilganda yoki tezda gazniqob kiygizilganda 10-15 daqiqadan
so’ng zaharlanish alomatlari asta-sekin yo’qola boshlaydi va
yashirin davr
boshlanadi. Bu bosqichda zaharlanganlarni aniqlash juda qiyin. Shuni ta’kidlab
o’tish
ber kitiladiki, yashirin davr klinik alomatsiz bo’lmaydi. U 1-3 soatgacha
davom etadi, ayrim vaqtlarda 24 soatgacha cho’zilishi mumkin. Agar birinchi
soatlarda shishning klinik alomatlari rivojlansa, bu zararlanish og’ir o’tishdan
dalolat ber adi.
Yashirin davrda klinik alomatlar uncha yaqqol sezilmaydi.
Bunda nafas
olishning tezlashuvi va pulsning sekinlashuvi kuzatiladi. Buning natijasida puls va
nafasning raqobati 1,3 yoki 1,3,5 tashqi l qiladi. (odatda 1 daqiqada nafas olish soni
16-18 puls soni 60-80 zarbni, 1-4ni tashqi l kiladi). Difragma pastlashib ketadi.
Yurakning absolyut chegarasi kamayganligi aniqlanadi.Chekuvchi kishilarda
tamakidan jirkanish hissi paydo bo’ladi.Bu davrda tashxis quyish uchun zararlangan
kishilardan to’liq anamnez ma’lumotlarini yig’ish ber kitiladi bo’ladi. Zaharlangan
o’choqdan bir nechta kishi tibbiy punktga tushganda ulardan yoki ularning ust
214
boshidan qanday hid kelayotganligiga e’tibor byyer ish ber kitiladi bo’ladi.
Mabodo
zaharlovchi modda aniqlansa, ularga tinch sharoit yaratish va ularni issiq
tutish ber kitiladi bo’ladi. Chunki kuchli jismoniy mehnat qilish, asabiylashish va
sovuq joylarda qolish hollari o’pka shishishi rivojlanishini tezlashtiradi.
