MAVZU: HUJAYRA TIRIKLIKNING ELEMENTAR BIRLIGI
Reja:
1. Hujayra - tirik organizmning tuzilish asosi
2. Hujayralami ikkita asosiyguruhi
3. Tiriklikning hujayrasiz va hujayraviy shakllari.
4. Hozirgizamonhujayra biologiyasifaniningyutuqlari
5. Hujayra biologiyasi fani xal
qiladigan asosiy muammolar
Tayanch iboralar. Prokariotlar, bakteriyalar, ко ‘к yashil suv
о ‘tlari, yadrosiz hujayralar, fo toavtotrof jarayonlar, jin ssiz ко ‘payishi,
eukariotlar.
M ashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: talabalami hujayra tirik orga
nizmlaming eng kichik elementar birligi, tiriklikning hujayraviy va
hujayrasiz shakllari, sitologiya fani hal qiladigan muammolar bilan
tanishtirish.
M ashg'ulot jihozlari:
bakteriya hujayrasi, o‘simlik va hayvon hu
jayrasi tasvirlangan slaydlar va jadvallar.
1. Hujayra - tirik organizmning tuzilish asosi
Hujayra - tirik organizmning tuzilish asoslari, yashash jarayon-
larini ta’minlovchi hamda irsiy belgilami o'zida mujassamlashtirgan
tuzilmadir. Binobarin, o £simlik yoki hayvonlar bir butun organizm
holida hujayralar va hujayralararo tuzilmalar yig‘indisidan
tarkib
topgan. Fiziologik holatiga k o‘ra, hujayralar shakli va tarkibi har
xilligi bilan bir - biridan farq qiladi, ya’ni hujayralarning vazifasi
ulaming shaklini belgilaydi. Tarixiy biologik rivojlanish nuqtai naz-
aridan qaraydigan bo‘lsak, hayot yer yuzasidagi jonsiz materiyaning
jonli materiyaga aylanishdan, aniqrog‘i, hujayralar paydo bo'lishidan
kelib chiqqan. Masalan, dastlab yumaloq
shakldagi oqsilli eng sodda
tanachalar paydo bo‘lgan. So£ng ular tanasida moddalar almashinuvi
jarayoni paydo bo'lgan. Yillar o ‘tishi bilan tarixiy biologik rivojlan
ish davom etib, atrof -muhit o ‘zgarishi va yashash sharoitining yana
ham murakkablashishi oqibatida asta- sekin murakkab tuzilgan yangi
organizmlar paydo bo‘la boshlagan. Bu esa, albatta, ular tanasidagi
21
oqsillar tuzilishiga ham tarkibiy o ‘zgarishlar kiritgan,
natijada ular
turli vazifalami bajarishga ham moslashib borgan. M a’lumki, hozirgi
fan nuqtai nazaridan qaraganda, tirik organizm laming rivojlanishida
nuklein kislotalar- DNK va RNKlar asosiy vazifani bajaradi. Ular
o‘zida genetik ma’lumotlami saqlab keladi va organizm uchun zarur
boMgan oqsil moddalarni sintezlaydi.
Yashash jarayonlarini ta’minlovchi hamda irsiy belgilami o ‘zida
mujassamlashtirgan tuzilmadir. Binobarin, o ‘simlik yoki hayvon
lar bir butun organizm holida hujayralar va hujayralararo tuzilma
lar yig‘indisidan tarkib topgan. Fiziologik holatiga ko‘ra, hujayra
lar shakli va tarkibi har xilligi bilan bir - biridan farq qiladi, y a’ni
hujayralaming vazifasi ulaming shaklini belgilaydi.
Tarixiy biologik
rivojlanish nuqtai nazaridan qaraydigan boMsak, hayot yer yuzasidagi
jonsiz materiyaning jonli materiyaga aylanishdan, aniqrogM, hujayra
lar paydo boMishidan kelib chiqqan.Masalan, dastlab yumaloq shak-
ldagi oqsilli eng sodda tanachalar paydo boMgan.So‘ng ular tanasida
moddalar almashinuvi jarayoni paydo boMgan. Yillar oMishi bilan tar
ixiy biologik rivojlanish davom etib, atrof -muhit o‘zgarishi va ya
shash sharoitining yana ham murakkablashishi
oqibatida asta- sekin
murakkab tuzilgan yangi organizmlar paydo boMa bosh lagan. Bu esa,
albatta, ular tanasidagi oqsillar tuzilishiga ham tarkibiy o ‘zgarishlar
kiritgan, natijada ular turli vazifalami bajarishga ham moslashib bor
gan. M a’lumki, hozirgi fan nuqtai nazaridan qaraganda, tirik orga-
nizmlarning rivojlanishida nuklein kislotalar- DNK va RNKlar asosiy
vazifani bajaradi. Ular o‘zida genetik m a’lumotlarni saqlab keladi va
organizm uchun zarur boMgan oqsil moddalarni sintezlaydi .
