Nazorat savollari:
1. Hujayra nazariyasi va uning yaratilish tarixi haqida gapirib
bering.
2. Hujayralaming gomologikligi deganda nimani tushunasiz?
3. (Tzbekistonda sitologiya fanining rivojlanishi.
4. Hujayra biologiyasida qoMIaniladigan qanday uslublar bor?
5. Fiksatsiyalangan hujayralami o ‘rganish uslubi.
6. Elektron mikroskopiya uslubi.
185
2-LABORATORIYA M ASHG‘ULOTI: M IKROSKOPNING
TUZELISHI VA U BILAN ISHLASH QOIDALARI
Maqsad:
Mikroskopnig tuzilishi va ishlash tartibi bilan tanishish.
Mikropreparatlaming rasmini chizish qoidalarini o ‘rganish.
Qo‘llaniladigan jihoz va materiallar:
-
M ikroskop M B I-3, “ B io lam ” , L u p a (str. -9);
-
doim iy p reparatlard an ayrim nam unalar;
-
rasm ch izish anjom lari (albom , oddiy v a ran g li qalam lar,
c h iz g ic h ^ c h ir g ^ ic h va h.k.);
-
pintset, p redm et va q oplagich oynalar, p rep orav al ignalar,
u stara (lezviya), c h o ‘tka, m arjo n daraxti o ‘zagi (b ir y illik nov-
da), filtr q o g ‘oz;
-
spirt (90-70% ),m etilein k o ‘ki v a bo sh qa b o ‘yoqlar, glit-
serin.
Ishni borish tartibi:
Mikroskop bilan ishlash qoidalari
1. Mikroskopning optik va mexanik qismlarini ishga tayyorligini
tekshiriladi.
2.
Mikroskopni ish stolining ustiga chekklsidan 6-7 sm ich-
kariroq joyga shtativi chap yelkaga to ‘g ‘rilab siljimaydigan holatda
qocyiladi.
3.
Ish stolining o ‘ng tomoniga kerakli jixozlar (predmet va
qoplag‘ich oynachalar, preporaval ignalar, nozik mo‘yqalam, pinset,
skalpel, filtr qog‘oz, yumshoq mato, suv va turli bo‘yoqlar, reaktiv-
lar, rasm albomi, qalamlar, ishlash uchun kerak bo‘lgan ob’ektlar
qo‘yiladi.
4.
Mikroskopning optik qisimlari (okulyar, ob’ektiv va konden-
sor) toza mato bilan artiladi.
5. Kondensor yuqoriga ko‘tarilib, diafragma ochiladi.
6. Mikroskopning kichik obyektivi (8X) buyum stolchasining tes-
higi ro‘parasiga keltirilib, stolchadan 1 sm balandlikda tutiladi.
7. Mikroskop bir tubusyli bo‘lsa chap ko ‘z bilan qarab, oynani
yorugclik kelayotgan tomonga burib ko‘rishmaydonchasiga to‘liq te-
186
kis to ‘planlanadi.
8. Tayyoryoki tayyorlangan preparat buyum stolchasiga qisqich-
lar yordamida joylashtiriladi.
9. Tubus obyektivi bilan makrovint yordamida bir oz ko‘tariladi.
So‘ngra chap k o ‘z bilan okulyarga qarab turib preparatlardagi tasvir
aniq ko‘ringuncha makrovintlar sekin xarakatlantiriladi.
11. Agar kolrilayotgan jism ni bir qismini katta obyektivda
(20x,40x) ko‘rish zarur boMsa, tubusni ko‘tarmasdan turib, revolvemi
katta obyektiv tomon sekin -asta aylantiriladi. Obyektiv stolga to4g ‘ri
vertikal turish kerak, obyektivning to ‘g ‘ri joylashganligini yana sekin
chiq etib tovush chiqarib to ‘xtaganidan xam bilish mumkin. Revolv
emi katta obyektivga oMkazilganda predmet oynasidagi jism ni tasviri
yo‘qoladi. Bu vaqtda mikrovintni tasvir aniq ko‘ringunga qadar sekin
yarim aylanma xarakat qilish kerak boMadi.
12. Tasvimi aniq koTinishini yana diafragma yordamida uni kat-
taroq ochib yoki yopib ham to‘g ‘riIash kerak boMadi.
13. 20 x , 40 x obyektivda kuzatib boMgach, revolver yordamida
yana kichik (8X) sekin-asta o ‘tkaziladi.
14. M ikroskopning obyektiv qismi toza va mayin paxta tolali
mato bilan artiladi.
15.M ikroskopning optik qisimlarini qoM bilan, qog‘oz bilan yoki
sintetik matolar bilan artish mumkin emas, chunki ular dag‘al boMib,
linzalarni tirnab, ishdan chiqaradi.
16. Ish tomom boMgandan keyin mikroskopning kichik obyek-
tiviga oMkazgan xolida ichiga chang kirmasligi uchun maxsus qutiga
yoki shisha qalpoq tagiga yigMshtirilib qo‘yiladi.
17. Mikroskop birjoydan ikkinni joyiga ko‘chirishda albatta ikki
qoM bilan ushlash zarur. Bir qoM bilan mikroskopning to ‘g ‘ri yoki
egilgan tubusni ushlab turuchi qismini, ikkinchi qoM bilan mikros
kopning ostki qismidan ushlash kerak.
18. Agar mikroskopning biror qismini ishlatish qiyin boMsa. kuch
ishlatish yaramaydi.Bu vaqtda o'qituvchi yoki uni biladigan usta yor
damida sababini aniqlash kerak boMadi.
19. Mikroskopning optik qismini turli urilishlardan, kimyoviy
moddal (ishqor, kislotalar, eritmalar) tegishidan saqlash kerak.
187
|
