-rasm Bakteriyalarning mikroskopik ko’rinishi

Miksobaktriyalarning vegetativ hujayralari qisqaradi va kichrayib, yumaloq yoki 
oval shaklli mikrstistalar hosil qiladi. Ko’pchilik bakteriyalar organik moddalarni, 
ba’zilari anorganik moddalarni oksidlash yo’li bilan energiya oladi.
Faqat kislorodli muhitda yashay oladigan bakteriyalar aeroblar, kislorodsiz 
muhitda yashaydigan bakteriyalar anaeroblar deyiladi. Aerob nafas olish vaqtida 
organik birikmalar oksidlanib, karbonat angidrid ajralib chiqadi. Anaerob sharoitda 
organik birikmalarning parchalanishi va bunda energiya ajralib chiqishi bijg’ish 
deyiladi. 
Tabiatda va xalq xo’jaligida ularning ahamiyati juda katta. Bakteriyalar tirik 
hujayralar tarkibiga kiradigan hamma kimyoviy elementlarning tabiatda 
aniklanishida ishtirok etadi. O’simlik va hayvon qoldiklari stellyuloza, pentozalar, 
kraxmal, pektin moddalar va boshqani o’zlashtira oladigan Mikroorganizmlar 
ishtirokida parchalanib, pirovardida karbonat angidrid bilan suvga aylanadi. 
Tabiatda azot aylanishida ham mikroorganizmlarning roli katta.
Hayvonlar o’ziga zarur azotli birikmalarni o’simlik oksillaridan hosil qiladi. 
Hayvon va o’simlik oqsillari Bakteriyalar ta’sirida mnerallashib, avval ammiakka, 
keyin nitrit va nitratlarga aylanadi. Ammoniyli tuzlar ham, nitratlar ham yuksak 
o’simliklar uchun oziq bo’ladi, ular shu tuzlardan foydalanib, o’z tanasida oqsil hosil 
qiladi. Bakteriyalar boshqa biogen elementlarni ham minerallashtiradi. Ular organik 
fosfor birikmalarini parchalab, suv havzalari va tuproqda fosforning mineral 
birikmalarini ko’paytiradi. Bakteriyalar ta’sirida oltingugurtning organik 
birikmalari ham minerallarga aylanadi.
Bakteriyalar genetika, biofizika, kosmik biologiya va boshqa sohalarga oid 
umumiy masalalarni hal qilish uchun eng yaxshi ob’ekdir. Bakteriyalar kulturasidan 
aminokislotalar, vitaminlar va antibiotiklarni miqdor jihatidan aniqlashda 
foydalaniladi. Tuproq unumdorligi ularning hayot faoliyatiga bog’lik. Pektin 
moddalarni bijg’itadigan bakteriyalar yordamida zig’ir, kanop va boshqa tolali 
o’simliklar ivitiladi. Sutday qatiq, sariyog’, pishloq va boshqa mahsulotlar 
tayyorlashda ham bakteriyalarning har xil turlaridan foydalaniladi. 

Sanoatda Bakteriyalarning tegishli turlari yordamida kraxmalli yoki boshqacha 
xomashyodan sut (laktat) kislota, asteton, etil spirt, butil spirt va boshqa(lar) spirtlar, 
dekstrin, diastetil, antibiotiklar, vitaminlar, aminokislota va boshqalar olinadi. 
Bakteriyalardan ferment preparatlari tayyorlashda, ayniqsa, ko’p foydalaniladi. 
Shu bilan birga, bakteriyalarning ko’pgina turlariga qarshi kurash olib borishga ham 
to’g’ri keladi, chunki ular don-dun va boshqa(lar) masalliqlarni, har xil xomashyo, 
material va buyumlarni buzadi. Odam va hayvonlarda uchraydigan ko’pgina 
kasalliklar (masalan, ich terlama, vabo, sil, kuydirgi, manqa va boshqalar)ni 
bakteriyalar paydo qiladi. 
Odam va hayvonlarda kasallik qo’zg’atadigan B. patogen deb ataladi. 
Fitopatogen bakteriyalar yovvoyi o’simliklarda ham, ekinlarda ham ko’pgina 
kasalliklarni vujudga keltiradi. Kasallik qo’zg’atadigan bakteriyalarga qarshi 
aseptika va antiseptika choralari ko’riladi, shuningdek, bakteriostatik va bakteristid 
moddalar ishlatiladi. 

Download 1,4 Mb.