Miksobaktriyalarning vegetativ hujayralari
qisqaradi va kichrayib, yumaloq yoki
oval shaklli mikrstistalar hosil qiladi. Ko’pchilik bakteriyalar organik moddalarni,
ba’zilari anorganik moddalarni oksidlash yo’li bilan energiya oladi.
Faqat kislorodli muhitda yashay oladigan bakteriyalar aeroblar,
kislorodsiz
muhitda yashaydigan bakteriyalar anaeroblar deyiladi. Aerob nafas olish vaqtida
organik birikmalar oksidlanib, karbonat angidrid ajralib chiqadi. Anaerob sharoitda
organik birikmalarning parchalanishi va bunda energiya ajralib chiqishi bijg’ish
deyiladi.
Tabiatda va xalq xo’jaligida ularning ahamiyati juda katta. Bakteriyalar tirik
hujayralar tarkibiga kiradigan hamma kimyoviy elementlarning tabiatda
aniklanishida ishtirok etadi. O’simlik va hayvon qoldiklari stellyuloza, pentozalar,
kraxmal, pektin moddalar va boshqani o’zlashtira
oladigan Mikroorganizmlar
ishtirokida parchalanib, pirovardida karbonat angidrid bilan suvga aylanadi.
Tabiatda azot aylanishida ham mikroorganizmlarning roli katta.
Hayvonlar o’ziga zarur azotli birikmalarni o’simlik oksillaridan hosil qiladi.
Hayvon va o’simlik oqsillari Bakteriyalar ta’sirida mnerallashib, avval ammiakka,
keyin nitrit va nitratlarga aylanadi. Ammoniyli tuzlar ham,
nitratlar ham yuksak
o’simliklar uchun oziq bo’ladi, ular shu tuzlardan foydalanib, o’z tanasida oqsil hosil
qiladi. Bakteriyalar boshqa biogen elementlarni ham minerallashtiradi. Ular organik
fosfor birikmalarini parchalab, suv havzalari va tuproqda fosforning mineral
birikmalarini ko’paytiradi. Bakteriyalar ta’sirida
oltingugurtning organik
birikmalari ham minerallarga aylanadi.
Bakteriyalar genetika, biofizika, kosmik biologiya
va boshqa sohalarga oid
umumiy masalalarni hal qilish uchun eng yaxshi ob’ekdir. Bakteriyalar kulturasidan
aminokislotalar, vitaminlar va antibiotiklarni miqdor jihatidan aniqlashda
foydalaniladi. Tuproq unumdorligi ularning hayot faoliyatiga bog’lik. Pektin
moddalarni bijg’itadigan bakteriyalar yordamida zig’ir,
kanop va boshqa tolali
o’simliklar ivitiladi. Sutday qatiq, sariyog’, pishloq va boshqa mahsulotlar
tayyorlashda ham bakteriyalarning har xil turlaridan foydalaniladi.
Sanoatda Bakteriyalarning tegishli turlari yordamida kraxmalli yoki boshqacha
xomashyodan sut (laktat) kislota, asteton, etil spirt, butil spirt va boshqa(lar) spirtlar,
dekstrin, diastetil, antibiotiklar, vitaminlar, aminokislota va boshqalar olinadi.
Bakteriyalardan ferment preparatlari tayyorlashda, ayniqsa, ko’p foydalaniladi.
Shu bilan birga, bakteriyalarning ko’pgina turlariga qarshi kurash olib borishga ham
to’g’ri keladi, chunki ular don-dun va boshqa(lar) masalliqlarni, har xil xomashyo,
material va buyumlarni buzadi. Odam va hayvonlarda uchraydigan ko’pgina
kasalliklar (masalan,
ich terlama, vabo, sil, kuydirgi, manqa va boshqalar)ni
bakteriyalar paydo qiladi.
Odam va hayvonlarda kasallik qo’zg’atadigan B. patogen deb ataladi.
Fitopatogen bakteriyalar yovvoyi o’simliklarda ham, ekinlarda ham ko’pgina
kasalliklarni vujudga keltiradi. Kasallik qo’zg’atadigan bakteriyalarga qarshi
aseptika va antiseptika choralari ko’riladi, shuningdek, bakteriostatik va bakteristid
moddalar ishlatiladi.
