|
I asosiy qism
|
| bet | 2/6 | | Sana | 30.11.2023 | | Hajmi | 232,53 Kb. | | #108285 |
Bog'liq SHAHRIYOR KURS ISHI17I.ASOSIY QISM.
I.1.Cho’l zonasi haqida umumiy ma’lumot.
Cho’llar - doimiy quruq va issiq iqlimli viloyatlarda shakllangan, lanshaftlarning alohida tiplaridir. Yer sharida cho‘llar mo‘tadil iliq (subboreal), iliq (subtropik) va issiq (tropik) bioiqlim mintaqalarida tarqalgan. Cho‘llar barcha qit‘alarda katta maydonlarni egallaydi. MDH da cho‘l zonasi chala cho‘llar zonasining Janubida joylashgan bo‘lib, Rossiya, O‘rta Osiyo va Janubiy Qozog‘istonning Turon pasttekisligi deb ataluvchi, nihoyatda katta tekislik maydonlarini egallaydi. Kura-Araks pasttekisligining dengizga chegaradosh qismi ham shu zonaga kiradi. Zonaning shimoliy chegarasi, g‘arbda Ustyurt platosini o‘z ichiga olib, Orol dengizi orqali Balxash ko‘ligacha boradi. Janub va sharq tomonidan cho‘l zonasining Kopettog‘, Pomir-Oloy va Tyanshan tog‘larining etaklariga tutashadi. G‘arbda esa Kaspiy dengiz bilan chegaralanadi.
O‘zbekiston respublikasi yer maydonining deyarli 70 foizi cho‘l zonasida joylashgan bo‘lib, Qizilqum, Ustyurt, Malikcho‘l, Sherobod, Qarshi cho‘llari va boshqa territoriyalarni o‘z ichiga oladi.Cho‘l zonasining maydoni 130 mln/ga.Cho‘l zonasining zonal tuproqlari: sur-qo‘ng‘ir tusli tuproqlar, taqir va taqirli tuproqlardan iborat bo‘lib, qumli cho‘l tuproqlari, shamol keltirib yotqizgan qumlar (maydonining 40 foizi) va sho‘rxoklar (13 foizga yaqin) ham keng tarqalgan. Cho‘l zonasi tuproq qoplami nihoyatda murakkab va o‘zining kompleksli bo‘lishi bilan xarakterlanadi.
Shuningdek, cho‘l zonasida sho‘rtoblar, daryo sohillari va deltalarida o‘tloq, o‘tloq-botqoq va sho‘rlangan gidromorf tuproqlar ham ancha maydonni tashkil etadi.
I.2. Tuproq paydo qiluvchi tabiiy sharoitlari, Relyefi va tuproq paydo qiluvchi ona jinslari.
Iqlimi. Cho‘l zonasi iqlimining nihoyatda quruq bo‘lishi, yozgi davrda haroratning yuqoriligi, mavsumiy va sutkali haroratning keskin farq qilishi, atmosfera yog‘inlari miqdorining kamligi (namlanish koeffisiyenti 0-0,15) bilan xarakterlanadi. Zonaning turli nohiyalarida atmosfera yog‘inlarining o‘rtacha miqdori 75 dan 200 mm ni tashkil etadi. Bu zonada yog‘inlarga nisbatan namning bug‘lanishi 10-20 barobar ko‘p .
O‘rtacha harorat 18 0S (15-200). 5 0S yuqori harorat li davr 194-235 va 230-275 kun davom etadi. Sovuq bo‘lmaydigan davr shimolda 160-200 kun, janubda 195-248 kunga barobar.
Cho‘l zonasining 10 0S dan yuqori harorat yig‘indisi 4000-5000 0S bo‘lib, quyosh radiasiyasining intensivligi ham yuqori ekanligi zona iqlimining quruq subtropiklarga yaqinligini ko‘rsatadi. Iqlimning yuqorida ko‘rsatilgan xususiyatlari o‘simliklar olamiga, tuproq paydo bo‘lish jarayonlariga va tuproqlardan qishloq xo‘jaligida foydalanish xarakteriga ta‘sir qiladi.
|
| |
