9
muloqot jarayonida
insonlarda hissiyotlar, kayfiyatlar, fikrlarning umumiyligi
shakllanadi, bir-birini tushunishga erishiladi, axborot o‘rganiladi, o‘zaro
aloqa
mustahkamlanadi. Bilvosita muloqot shakli- gazeta, jurnal, kitob o‘qish, radio,
televizor eshitish orqali yuzaga keladi. Bunday muloqot jarayonida bevosita
muloqot jarayoni kabi olingan axborotga sub’ekt reaksiyasini ko‘rsatadigan teskari
aloqa mavjud bo‘lmaydi. Ekskursiya jarayoni bevosita muloqot shakli sifatida gid
va ekskursantning hamkorlikdagi faoliyati bo‘lib, ularning o‘zaro fikr almashuvi va
harakatlarini nazarda tutadi. Insonlarga katta hajmdagi axborotlarni olish
imkoniyatini beradi, fikrlash qobiliyatini shakllantiradi.
Ekskursiya xizmatidagi
muloqot jarayonida guruhdagi individning harakatidagi birdamlikka, hissiy bir-
birini tushunishiga,
kayfiyat, fikrlar, qarashlar umumiyligining shakllanishiga
erishiladi. Ekskursiya jarayoni qatnashuvchilari muloqotini ruhiy-axborot muloqot
turi, sub’ektlar va ob’ektlar o‘rtasidagi ikki xil munosabatlar shaklining
uyg‘unlashuviga kiritishimiz maqsadga muvofiqdir. Gidga psixologiya va
pedagogika sohalaridan bilimlarning mavjudligi ekskursiya xizmatini to‘g‘ri tashkil
qilishga yordam beradi. Gid va ekskursantlar o‘rtasida to‘g‘ri tashkil etilgan o‘zaro
muloqoti ekskursiya kabi pedagogik jarayonning negizidir.
Kommunikativ
komponent gid kasbiy mahoratining asosiy qismidir. Ekskursiya xizmatining
samaradorligi nafaqat gidning mavzu bo‘yicha bilimi, uni auditoriyaga yetkazish
uslubiga balki, ekskursantlar,
boshqa mutaxassislar, haydovchi bilan o‘zaro
muloqotiga ham bog‘liqdir. Auditoriya bilan muloqotda hushyorlik, dialog o‘rnata
olish kabi xususiyatlar ham muhimdir. Ekskursiya muassasasi rahbarlari ekskursiya
xizmatida gidning roliga katta e’tibor berib, uning yutuqlari bilan birga
kamchiliklarini ham tahlil qilishadi. Ekskursiya jarayonida ekskursantlarning
faolligini oshirish maqsadida gid turli variantlarni qo‘llashi kerak bo‘ladi. Agarda u
hikoyani kengroq yoritsa, ma’ruzachiga
aylanib qoladi, bu esa ko‘rgan va
eshitganlarni his qilishda gidning rolini susaytiradi. Gid ma’lumotlarga urg‘u
berayotganida, ekskursant diqqatini aniq yo‘naltirib, uni fikrlashga, taqqoslashga,
baholashga, xulosa qilishga undasagina jarayon samarali bo‘ladi. Amaliyotda
ekskursiya xizmatini turli nuqtai nazarda(aspekt) ko‘rib chiqish mumkin: ta’lim va
10
tarbiyaning mustaqil shakli sifatida; ommaviy auditoriya bilan ishlashning shakli
sifatida;
madaniy hordiqni, tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish shakli sifatida; epizodik
tadbir, mavzuli siklning bir qismi, bilishning bir pog‘onasi sifatida; ilmiy bilimlarni
tarqatish shakli, g‘oyaviy tarbiya sifatida; tarbiyaviy yo‘nalishning bir turi sifatida
(vatanparvarlik, mehnatsevarlik, estetik)
shuningdek, har tomonlama mukammal
shaxsni shakllantirish jarayonining bir qismi sifatida; madaniy-tarbiyaviy ishlarning
mutloq shakli va tashkillashtirilgan turizmning ajralmas qismi sifatida. Ekskursiya
xizmati bir tomondan bilim bersa, ikkinchi tomondan ekskursantlarga san’at asarlari,
tabiat hodisalari, turli soha vakillari hayoti bilan tanishish, ob’ektlarni to‘g‘ri ko‘rish
mahoratini rivojlantiradi.
