2
Kirish.
O‘zining mustaqil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo‘lini
tanlab olgan
O‘zbekiston Respublikasi ta ’lim sohasini ham sobit qadamlik bilan isloh qilib
bormoqda. Ayniqsa, “Ta’lim to ‘g‘risida”gi Qonun va “ Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi” qabul qilingach, bu boradagi ishlar keng ko‘lamga erishdi. Ushbu
hujjatlarning talablari asosida bilim va kasb-hunar egallashga bo‘lgan e’tibor
kuchayib ketdi.Shu tufayli ta ’lim-tarbiya tizimiga yangicha ilmiy-uslubiy
yondashuvlar kirib kela boshladi.
Bu yondashuvlar, o‘z navbatida, o‘quv
jarayonining turli tashkiliy va metodik jamg‘armalarida muayyan ijobiy
o‘zgarishlami sodir etadi, albatta. Ularning ko‘pchiligi pedagogik texnologiyalar va
pedagogik mahorat bilan uzviy bog‘liq o‘zgarishlardir.
O‘quv faoliyati — bu keng ma’noda inson faoliyatining muayyan maqsadlar
yo‘nalishida namoyon bo‘lishidir. Bu faoliyat faqat insoniyat jamiyatida amalga
oshirilishi sababli, u nafaqat har bir insonning, balki butun jamiyatmng manfaatlari
va maqsadlariga xizmat qiladi. O‘quv faoliyati-bu insonda muvaffaqiyatli mehnat
faohyatini amalga oshirish imkoniyatini ta’minlash maqsadida uni o‘qitish hamda
tarbiyalashga qaratilgan maqsadli faoliyatdir. Ushbu
jarayonning mohiyati inson
tomonidan to‘plangan tajriba, bilimlar, malaka va ko‘nikmalar shaklida o‘zgartirish
hamda uni o‘sib kelayotgan avlodga berishdan iborat. O‘quv faoliyati insonning
individual rivojlanishi bilan uzviy bog‘liq va uning hamma fazalarda-bolalikdan
boshlab, to ulg‘aygan davrigacha mavjud bo‘ladi.
Shuning uchun tarixiy ijtimoiy hodisa hisoblanmish o‘quv jarayoni o‘z
rivojlanish tarixiga ega. IVmak, o‘quv faoliyati, boshqa inson faoliyati turlari
singari, kishilik jamiyatiga xos bo‘lgan obyektiv hodisa sifatida amal qiladi.
Jamiyatning o‘zi murakkab va ziddiyatli o‘zgarishlarga
uchrab turar ekan, o‘quv
faoliyati ham insoniyat taraqqiyotining turli rivojlanish bosqichlarida har xil
muayyan shakllarga ega bo‘ladi. Masalan, O‘zbekistonda mustaqillik qo‘lga
kiritilgandan so‘ng ta’lim sohasida bir qator muhim hujjatlar qabul qilindi va
uzluksiz ta’lim tizimi shaklan va mazmunan yangi rivojlanish bosqichlariga o‘tdi,
3
ya’ni o‘qitish jarayoni takomillashish yo‘liga o‘tdi. Shuni ta’kidlash joizki, o‘quv
faohyati liar doim ham barkamol insonni voyaga yetkazishga, uning m a’naviy va
moddiy
madaniyatini
shakllantirishga
qaratiladi.
O‘quv faoliyati o‘z
rivojlanishining hamma bosqichlarida ijtimoiy yo‘naltirilgan maqsadga ega.
Maqsadli amalga oshiriladigan jarayon hisoblangan o‘quv faoliyati ko‘p
qirralidir. Uning asosini shaxsan o‘qitish jarayoni, ya’ni o‘qituvchi tomonidan
o‘quvchiga bilim, malaka va ko‘nikmalar majmuasiga
bevosita berish jarayoni
tashkil etadi. O‘quv faoliyatining aynan bu tom onini ta’lim berish jarayoni
tushunchasi bilan belgilaymiz. O‘quv jarayoni deganda-o‘quv faoliyati, tor m
a’noda, bir maqsadga yo‘naltirilgan ta’lim berish sifatida tushuniladi. Bu o‘quv
faoliyatini asosiy tom oni hisoblanadi. Lekin u o‘quv faoliyatining mazmunini
to‘laligicha yoritmaydi. O‘quv faoliyati tarkibiga keng m a’noda, ta’lim berishdan
tashqari, yana bir eng muhim va m a’suliyatli jarayon-tarbiya kiradi. U o‘quv
faoliyatining ajralmas qismi bo‘la turib, o‘quvchilardan
bir qator zarur ijtimoiy
silatlarni shakllantirishga xizmat qiladi va ikkita o‘zaro bog‘liq bo‘lgan jarayon
hisoblanadi. Ularda o‘quv faoliyatining ikkita vazifasi-ta’lim berish va tarbiyalash
vazifalari muayyanlashtiriladi. Ikkala jarayon ham bir-biridan farqli ravishda
o‘zining aniq maqsad va vazifalariga ega bo‘lishiga qaramasdan, ular mohiyati
jihatidan bitta ijtimoiy maslak-jamiyat a'zolarining komilliginita’ininlashga xizmat
qiladi.
Shunday qilib, har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi bo‘lgan
ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Muslaqillikni
mustahkamlashning strategik yo‘lida og‘ishmay davom etayolgan va iqtisodiyotni
erkinlashtirish yo‘liga kirib borayotgan mamlakatimi/.da ta’lim tizimini isloh qilish,
unga rivojlangan mamlakatlarning ilg‘or texnologiyalarini joriy qilish, milliy
qadriyatlarimizni singdirgan holda ta’limni tashkil etish,
bu jara- yonni puxta va
samarali amalga oshirish ishlari bugungi kunda davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi.
Mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilishning tashkiliy, ilmiy va metodik
asoslari yaratildi, asosiy maqsad esa komil inson va yetuk malakali raqobatbardosh
mutaxassislar tayyorlash, deb belgilaadi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning
asosiy tarkibiy qismlarini shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va ishlab
4
chiqarish
tashkil etib, ular o‘zaro bog‘liq holda namoyon boiadi. Mazkur hujjat
talablarini amalga oshirish esa ta ’lim tizimini tubdan qayta qurishni, ya’ni xalq ta
’limi taraqqiyotining konseptual qoidalarini qayta ko‘rib chiqishni va uni qisqa vaqt
ichida ijobiy hal qilishni taqozo etadi. Bu vazifalaming hal etilishi jahon ilmiy jam
g‘armasidagi juda katta hajmli axborot fondidan nimani ajratib olish, qancha va
qanday o‘qitish masalalarining yechimi bilan bevosita bog‘liqdir. Ana shu kesimda
ta’lim texnologiyalarini joriy etish bilan aloqador zamonaviy muammolar
oydinlashadi.
Qolaversa, ushbu yo‘nalishdagi ishlarni yanada kengroq davom
ettirishni davr taqozo etmoqda. Pedagogik ta’lim amaliyotida kasbiy tayyorgarlik
bilan bog‘liq
