Ma fi y
sir saqlanishi kerak boʻlgan axborot
a i iy
asl nusxadagi va haqiqiy hujjat
ararli ko
kompyuterga zarar yetkazishga
qaratilgan kod
Diqqat!
Shaxsiy ma’lumotlarning qiymati oʻta yuqori va
ular shaxsning oʻziga qarshi ishlatilsa, juda katta
zarar yetkazadi Shu sababli shaxsiy ma’lumotlarni
ma fi y
saqlash benihoyat muhim masaladir
10/11-sinf Informatika va axborot texnologiyalari
62
Har bir shaxs oʻzining shaxsiy maʼlumotlarini oshkor
qilishda ehtiyotkor boʻlishi kerak Shaxsiy maʼlumotlarni
oshkor qilish ularning oʻgʻirlanishiga olib kelishi mumkin
Bundan tashqari, bu kabi harakatlar salbiy oqibatlarga
olib kelish ehtimoli katta
Shaxsiy ma’lumotlaringizni oshkor qilish oqibatida
siz boshqa bir shaxsga oʻzingizga nisbatan qandaydir
zarar yetkazish imkoniyatini taqdim etasiz Oʻzingizga
tegishli shaxsiy ma’lumotlaringizning xavfsizligi va tashqi
xatarlardan himoyalangan boʻlishiga faqat xavfsizlik
choralarini koʻrish orqali erishiladi
Bizga yoshligimizdan kundalik hayotda oʻzimizni qanday
himoyalashimiz uqtiriladi Ammo onlayn makonga
kirganimizda, aksariyat hollarda xavfsizligimiz haqida
qaygʻurmaymiz ham Internet bizni juda katta erkinlik
bilan taʼminlayotganini his qilamiz, ammo aynan shu
erkinlik koʻplab xav arni ham keltirib chiqaradi Aksariyat
holatlarda biz bu xatarlarni anglamaymiz Chunki biz
onlayn makonda oʻzimizni tashqi dunyodan koʻra
xavfsizroq his qilamiz Internet foydalanuvchilarining
asosiy qismi haqiqiy, real odamlardir Onlayn sharoitda
inson oʻzining haqiqiy shaxsini yashirishi juda oson ish va
albatta ba’zilar bunday imkoniyatdan foydalanadi Uydan
chiqayotganda oʻzimizni qanday asrashimiz kerakligini
bilib olganimiz kabi virtual olamda oʻzimizni xatarlardan
himoyalashni ham oʻrganishimiz kerak
Elektron xavfsizligimizni oshirishga qaratilgan qator chora
va maslahatlar mavjud boʻlib, ular quyida keltirilgan
•
faqat ishonchli manba, masalan, oʻqituvchingiz yoki
ota-onangiz tavsiya etgan veb saytlardan foydalaning
•
nomaqbul kontentni fi ltrlaydigan qidirish
tizimlaridan foydalaning
•
notanish shaxsdan kelgan elektron xatga biriktirilgan
fayllarni ochmang
•
shaxsiy maʼlumotlarni taqdim etishda nihoyatda
ehtiyot boʻling
•
rasm yuborayotganingizda yoki oʻz fi krlaringizni
ulashayotganingizda nihoyatda e’tiborli boʻling
•
notanish odamlar bilan ijtimoiy tarmoqlarda
doʻstlashmang
•
onlayn tanishgan odamingiz bilan yuzma-yuz
uchrashuvlar tashkil qilmang
•
ijtimoiy tarmoqlardagi akkauntlaringizda mavjud
barcha maxfi ylik sozlamalarini oʻrnatganingizga
ishonch hosil qiling
•
har qanday nomaqbul foydalanuvchi haqida
tarmoqqa xabar joʻnating va bloklang
•
internetdagi koʻngilochar dasturlarda, masalan, oʻyin
oʻynash jarayonida nik yoki taxalluslardan foydalaning
Shaxsiy maʼlumotlarni onlayn makonda oshkor
qilish kibertahqirlashga olib kelishi mumkin
Kibertahqirlashda asosan ijtimoiy tarmoq va xabar
almashish vositalaridan foydalaniladi Tarmoqlarda
insonlar oʻz qiziqishlari yoki fi krlarini oshkor qilishi
mumkin, begona shaxslar esa ushbu maʼlumotlarga
asoslanib, uni tahqirlamoqchi boʻladi Shuning uchun
maʼlumotlarni ehtiyotkorlik bilan joylashtirishimiz
kerak va ularni biz istamagan shaxslar koʻrishiga ruxsat
bermasligimiz kerak
Kibertahqirlash bilan bogʻliq katta muammo shundaki,
joylashtirilgan har qanday zararli ma’lumotlarni son-
sanoqsiz odamlar koʻrishi mumkin va boz ustiga,
bunday ma’lumotlar virus kabi tez tarqaladi Bu
shaxsiy maʼlumotlaringiz va his-tuygʻularingizni sir
saqlashingiz shartligini koʻrsatuvchi dalildir Agar
bunday maʼlumotlar joylanmasa, tabiiyki, ulardan
foydalanish imkoniyatlari kamayadi Agar odamlar siz
haqingizda yolgʻon yoki jirkanch mish-mishlarni onlayn
tarmoqda tarqatishsa, ularning ushbu xatti-harakatlari
haqida rasmiy idoralarga, masalan, ichki ishlar
idoralariga xabar bering Bunday xatti-harakatlar koʻp
hollarda tajovuz deb ataladi va albatta huquqbuzarlik
hisoblanadi
Ijtimoiy tarmoqlarda oʻzingizni onlayn xavfsiz his
qilishingiz uchun bir necha usul mavjud boʻlib, quyida
ularning bir nechtasini keltiramiz
