17
5-rasm. Iqtisodiy va xizmat ko„rsatish, milliy qadriyatlarimizning nihoyat
darajada muhimligiga oid fikrlarning asrlar davomida shakllanib borishi
13
Yuqorida keltirilgan asarlardagi iqtisodiy fikrlarga yondashib, xizmat
ko„rsatishga oid qarashlar g„arb mamlakatlaridan
oldin sharq mamlakatlarida
shakllanganligi dissertatsiyada asoslangan.
Dissertatsiya ishining “
Forobiy va Burhoniddin al-Marg„inoniy
asarlarida iqtisodiyot va xizmat ko„rsatish sohalarining rivojlanishiga oid
qarashlarning yoritilishi” deb nomlangan ikkinchi bobida o„rta asrlarda
iqtisodiyot va xizmat ko„rsatish sohalarini rivojlantirishda
mutafakkirlarning
yondashuvlari ilmiy-nazariy asoslanadi. Bunda ayniqsa, Forobiyning “Fozil
odamlar shahri” asaridagi iqtisodiy qarashlarda ham xizmat,
ham iqtisodiyot
sohasida jamiyat taraqqiyotini tizimli rivojlanishiga baho beriladi. Unda
natijadorlik va samaradorlikni ifodalovchi ko„rsatkichlar va ulardan amaliyotda
foydalanish uchun tavsiyalar ishlab chiqilgan.
O„rta asrlarda iqtisodiyotning rivojlanishiga oid ilmiy qarashlarning
davlatni
boshqarishdagi,
xizmatlar
sohasini
iqtisodiy
samaradorligini
oshirishdagi ko„rsatkichlari quyidagilarda namoyon bo„ladi:
samaradorlik = to„rt muchali sog„-salomat bo„lishi/mehnat
unumdorligi
hajmi;
samaradorlik = nozik farosatli + anglagan + ko„rgan + eshitgan + idrok
etgan +to„la-to„kis mehnat / natija;
samaradorlik = zehni o„tkir, zukko bo„lib, har qanday narsaning bilinar-
bilinmas alomatlarini va u alomatlari
nimani anglatishni tez bilib, sezish va
to„g„ri hamda aniq qarorlarni o„z vaqtida qabul qilish/daromadlilikni oshirish
bo„yicha harakatlar samaradorligi hisoblanadi va uni quyidagicha formula bilan
izohlash maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
S=(Ss) – tm/(Mu) x;
Bu formula orqali samaradorlikni to„rt muchali sog„-salomat bo„lishning
mehnat unumdorligiga ta‟siri o„rganilgan bo„lsa, ikkinchi formula orqali, ya‟ni:
S=Nf+A
j
+K
o
+E
n
+I
k
+T
t
M/N;
Samaradorlik – zehni o„tkir, zukko bo„lishiga,
har qanday narsaning
bilinar-bilinmas alomatlarini va u alomatlari nimani anglatishni tez bilib, sezish
va to„g„ri va aniq qarorlarni o„z vaqtida qabul qilishga bog„liqligi tushunilsa,
uchinchi formula orqali
S=Z
u
+Z
o
+A
tab
+C
tqv
/D
s
;
Samaradorlik – davlatni boshqarishda muhim o„rinni egallaydi.
Davlatni boshqarish quyidagilarga amal qilish muhim hisoblangan:
zehni o„tkir, zukko bo„lishi;
13
Muallif ishlanmasi.
18
har qanday narsaning bilinar-bilinmas alomatlarini va u alomatlari nimani
anglatishni tez bilib sezishi;
fikrini ravshan
tushuntira olish maqsadida, chiroyli so„zlar bilan ifodalay
olishi;
ustozlardan ta‟lim olishga, bilim, ma‟rifatga havasli bo„lishi;
taom yeyishda, ichimlikda, o„zini tiya oladigan bo„lishi,
haqiqatni, odil va haqgo„y odamlarni sevadigan, yolg„onni va
yolg„onchilarni yomon ko„radigan bo„lishi zarur;
o„z qadrini biluvchi va nomus-oriyatli odam bo„lishi;
dunyo mollariga qiziqmaydigan bo„lishi;
adolatparvar, odil odamlarni sevadigan bo„lishi;
o„zi zarur deb hisoblagan chora-tadbirlarni amalga oshirishda qat‟iyatli,
sabotli, jur‟atli bo„lishi zarur.
Bundan samaradorlik nafaqat
moddiy ishlab chiqarishda, balki nomoddiy:
ta‟lim, tarbiya, salohiyatga bog„liq holda oshirilish yo„llari asoslandi.
