70
Xomtok qilish vaqtida novdalarning kesilgan joyi kuzgi
kesishdagiga nisbatan tezroq bitadi va o‘sadi.
O‘g‘itlash toklarni oziqlashtirishning eng muhim zarur shartlaridan
biri hisoblanadi. Tok bir joyda bir necha yillar davomida o‘sib, tup-
roqdan anchagina oziq moddalarni o‘zlashtiradi.
Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog‘dorchilik,
uzumchilik va
vinochilik ilmiy-tadqiqot institutining ma’lumotlariga ko‘ra, gektaridan
200-300 s. hosil yetishtirish uchun, bir yillik novdalarning o‘sishiga va
olingan xosil hisobiga tok o‘simligi yerdan: 90-105 kg. azot, 40-50 kg.
fosfor hamda 200-300 kg. kaliy moddalarini o‘zlashtirishi keltirilgan.
Oziq, moddalarning tuproqdan ko‘p miqdorda chiqib ketishi eng avvalo
barglar, g‘ujumlar, kesilgan novdalar hisobiga vujudga keladi. Tok oziq
moddalarning asosiy kismini novdalar o‘sa boshlashidan, to hosilning
pishguniga kadar o‘zlashtiradi. Shuning uchun tok o‘simligi o‘g‘itga
doimo talabchan bo‘ladi.
Tok yillik o‘sish jarayonida tuproq va havodan anorganik
moddalarni o‘zlashtirib, ularni organik
moddalarga aylantiradi va
o‘zining vegetativ va reproduktiv organlarini shakllantirishga sarflaydi.
Ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra, tok butasi uchun 70 dan ortiq oziq moddalar
zarur bo‘lar ekan. Ammo, ushbu oziq moddalar o‘simlik tomonidan
turli shakl va miqdorda o‘zlashtiriladi. Asosiy oziq moddalarga
uglerod,
kislorod, vodorod, jumladan, azot, fosfor, kaliy, kalsiy,
magniy, temir, oltingugurt kabi makroelementlar hamda bor, marganes,
molibden, mis, rux, kobalt, yod kabi mikroelementlar kiradi.
Tok boshqa o‘simliklar qatori oziq moddalarni,
asosan bargi va
ildizi
orqali o‘zlashtiradi.
S.G.Bondarenko(1980) ma’lumotlariga binoan, tok butasi quruq
massasining taxminan 90% ini uglerod va kislorod (deyarli teng
miqdorda), 5% ni vodorod, qolgan 5%ni esa mineral elementlar
tashkil etishini o‘z tadqiqotlarida aniqlagan.
Tokning me’yor darajada
oziqlanishi uchun asosan, quyidagi
sharoitlar bo‘lis hi zarur: a)tuproqda so‘ruvchi ildizlarning ko‘p
bo‘lishligi, b)tuproq namligi yetarli bo‘lishi, v)ildizlarning kislorod
bilan ta’minlaganligi, g) oziq moddalarning mavjudligi.
Dastlabki ikki sharoit tuproqqa ishlov berish va sug‘orish kabi
agrotexnik tadbirlar tuproqqa o‘g‘it berish bilan yakunlanadi.
Tokzor tuproqlari turli ekologik sharoitlarda, hatto bir xo‘jalikning
71
o‘zida mexanikaviy va kimѐviy tarkibi bo‘yicha farq qilishi mumkin.
Shuning
uchun
xo‘jalikning
yer
maydonini
agrokimyoviy
kartagrafiyalash asosida o‘g‘itlashni tashkil etish zarur. Tuproq
unumdorligini ko‘rsatuvchi
omillar aniqlangach, shu asosida
tokzorlarni o‘g‘itlashni amalga oshirish kerak.
Ayniqsa, azot, fosfor, kaliy kabi asosiy mineral moddalarning tok
o‘simligi hayotida muhim rol o‘ynaydi.
