62
Tayanch iboralar
: ko‘chatzor, ko‘chat yetishtirish,
qalamcha, xandaklar tayyorlash, qalamchalarni parvarishlash,
texnologiya, ko‘chatlarni
realizatsiya qilish
Uzumchilikda barcha tok navlari qalamchadan ko‘paytiriladi va
ma’lum miqdordagi zaruriy ko‘chat olinadi. Qalamchalar yil davomida
parvarish qilinadi va yilning oxirida bir yillik tok ko‘chatlari kovlashga
tayyor bo‘ladi.
O‘zbekiston tuproq-iqlim sharoitini inobatga olgan holda uzum
ko‘chatlari uchun eng qulay va maqbul, yumshoq va serunum
sug‘oriladigan tuproq tanlab olinadi. Shuni inobatga olish kerakki,
ko‘chatzor barpo qilish uchun tekis yerdan foydalanish agrotexnik
nuqtai nazardan foydadan holi bo‘lmaydi.
Uzum
ko‘chatzori barpo qilish uchun serunum, sug‘oriladigan
va oziqa
elementlariga boy tuproqli maydon tanlab olinadi.
Tok qalamchalaridan ko‘chatzorlar barpo etishning birinchi
bosqichida toklarning tinim davrida tok qalamchalari tayyorlanadi, bu
agrotexnik tadbirni o‘tkazishda qalamchalarni qaysi novdalardan
olishga va qancha sm uzunlikda qirqiishga hamda ekiladigan tag tomoni
kurtak tagiga yaqin bo‘lishi qalamchaning uchki tomonini qirqishda
kurtakdan bir oz uzoqroqdan qirqilishiga e’tibor berish lozim.
Qalamchalar uzunligi 40-45sm dan kam bo‘lmasligiga ham e’tibor
berish kerak. Ko‘paytirish uchun tokning eng yaxshi va sog‘lom
qalamchalari tanlab olinadi. Qalamchalarning rivojlanishi uchun
tarkibida oziqa elementlari bo‘lishi muhim agrotexnik omil
hisoblanadi.
Tok nihollarini qalamchalardan tayyorlash
jarayonida ildiz otish
jarayoni yuqori bo‘lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Shuni aytib o‘tish lozimki, qalamchlar orqali ko‘chatzorlarni barpo
etish jarayonida qalamcha navlari bir yoshli bo‘lishi va ular
xandaklarga joylashtirilishi lozim. Qalamchalarni saqlash uchun
quyidagicha tartibda xandaklar kovlanadi.
Xandaklarni chuqurligi 1,0 metrgacha, kengligi 0.80 m va uzunligi
zaruriyatga qarab belgilanadi. Xandaklarga qalamchalarni joylashdan
oldin 3-5 smga qum tashlanadi, 100 tadan tayyorlangan va uzum
navlari hamda qalamchalar soni yozilgan yorliq, suv o‘tmaydigan
polietilen paketchalarga o‘rab bog‘lab qo‘yiladi qalamchalar gorizont
holatida
xandaklarga joylanadi, usti 0-20 sm gacha yaxshi tuproq bilan
ko‘miladi va bostirib sug‘oriladi.
63
58-rasm. Qalamcha
usulida ko‘chat
yetishtirish.
59-
rasm.
Saqlash
uchun
tayyorlangan qalamchalar.
Qalamchalar asosan, oziqa maydoni 70-80-90 x10-12 smli tizimda
ekiladi; 1 ga maydonga o‘rtacha 125 ming qalamcha sarflanadi. Ekilgan
qalamchalarning tutib ketishi uchun ularni darhol sug‘orish lozim.
Dastlabki sug‘orishni qalamchalar ekib bo‘lingach darhol aprel oyida,
keyingilari may-iyunda (2 martadan), iyulda (2-3 marta), avgustda (2
marta), jami o‘sish davrida 10-12 marta sug‘oriladi. Har bir sug‘orish
me’yori 300-400 m
3
/ga. Qator oralarini 12-14 sm. chuqurlikda 3-4
marta kultivatsiya qilinadi, o‘simlik o‘suv davrida begona o‘tlardan 4-
5 marta tozalanib, chopiq qilinadi.
Qalamchalarning yaxshi rivojlanishi uchun, ularning o‘sish
davrida 2-3 marta oziqlantiriladi. Dastlabki oziqlantirishni o‘suv
davrining boshlarida amalga oshiriladi, bunda gektariga sof holda 20-
25 kg azot, 35-40 kg fosfor, 15-20 kg kaliy beriladi.
Kuzda oktyabr oyining o‘rtalarida ko‘chatlar kovlab olinadi. Odatda
1 gektarlik ko‘chatzordan o‘rtacha 60 ming, ayrim hollarda,
yuqori
agroparvarish o‘tkazilganda 70-75 ming tagacha ko‘chat olish
mumkinligi tadqiqotlarda aniqlangan.
Janubiy viloyatlar sharoitida mart oyi oxiri va aprel oyining boshida
qalamchalar ko‘chatzorlarga ekiladi, Qalamchani ekishga tayyorlashda
o‘tkir pichoq bilan tag qismi kurtakka yaqin qilib qirqiladi, biogumusli
yoki yaxshi chirigan mahalliy go‘ngli shaltoqqa botiriladi.
Qalamchalarning ildiz o‘sish jarayonlarni tezlashtirish maqsadida 24
soat suvli shaltoq aralashmasida saqlanadi va ekiladi. Qalamchalarni
ekishda ularni qiya holatda chuqurchalarga joylatirib ekish lozim.
Ekilgan qalamchalarning tuproq betiga chiqib qolgan qismidan ikkita
64
kurtak qoldirib, qolganlari qirqilib tashlanadi va tuproq namligi doimiy
ravishda 75-80% bo‘lishi va oziqa bilan ta’minlansa, qalamchalardan
to‘liq tok ko‘chati olinishiga erishiladi.
Ko‘chatlarni ekishga tayyorlashda ko‘chatlarning qator orasi bir
biridan 50 sm masofada joylashtirish zarurdir. Qalamcha o‘tkazish
tartibi 50*20 sm bo‘lishi talab qilinadi.
Yuqori va sifatli standart
talablarga
javob
beradigan
tok
qalamchalarini
tayyorlashda
agrotexnologik parvarishlash tartibida to‘liq rioya qilish maqsadga
muvofiq hisoblanadi. Bir yillik ko‘chatzorda sifatli qalamchadan tok
ko‘chat olish uchun quyidagicha agrotexnik tadbirlarni o‘tkazish
tavsiya etiladi:
-o‘suv davrida qalamchalarni 6-7 marta sug‘orish;
- oziqlantirish asosan azotli o‘g‘itlar bilan;
-qator oralig‘iga ishlov berish;
- begona o‘tlardan tozalash;
-kasallik va zararkunandalardan doimiy ravishda himoya qilish;
-standartga javob beradigan tok ko‘chatlarini kovlab olish, navlarga
ajratish;
-maxsus ko‘chat saqlanadigan joylarda tok ko‘chatlarni saqlash,
realizatsiya qilish.
Shuningdek, yuqorida keltirilgan tajribalardan shu narsa aniq
bo‘ldiki, Buxoro viloyati uzumchiligida muttasil mo‘l
va sifatli hosil
olish uchunko‘chat tayyorlashda yuqorida keltirilgan barcha
agrotexnologik reserstejamkor parvarishlash omillarini o‘z vaqtida
o‘tkazish serdaromad sohalardan biri bo‘lib, aholining yashash
sharoitini tubdan yaxshilaydi .
