105
8-M
AVZU: TOKZOR TUPROG’INI SAQLASH VA
UNGA ISHLOV BERISH.
Reja:
1.Qoplama ekinlar va ularning ahamiyati
2. Oraliq ekinlarning tuproq unumdorligini oshirishdagi roli
3.Uzumchilikda qo‘llaniladigan qoplama
va oraliq ekin turlari
4.Oraliq ekinlarning yetishtirish agrotexnologiyasi
5. Toshloq yerlarda unumdorlikni oshirish uchun oraliq ekinlarini
tanlash.
6.Tokzor tuprogiga ishlov berish.
7.Tokzorni oziklantirish.
8.Tokzorni sugorish.
Tayanch suzlar. Tokzor.tuprokga ishlov berish. Talab etiadigan
ozukalar. Mineral va organik ugitlar oziklantirish turlari tokzorni
sugorish .sugorish ussullari
8.1 O‘g‘itlash toklarni oziqlashtirishning
eng muhim zarur
shartlaridan biri hisoblanadi. Tok bir joyda bir necha yillar davomida
o‘sib, tup- rokdan anchagina ozik, moddalarni o‘zlashtiradi.
Akademik M.Mirzayev nomidagi Bog‘dorchilik, uzumchilik va
vinochilik
ilmiy-tadqiqot
institutining
ma’lumotlariga ko‘ra,
gektaridan 200-300 s. hosil yetishtirish uchun, bir yillik novdalarning
o‘sishiga va olingan xosil hisobiga tok o‘simligi yerdan: 90-105 kg.
azot, 40-50 kg. fosfor hamda 200-300 kg.
kaliy moddalarini
o‘zlashtirishi keltirilgan. Oziq, moddalarning tuproqdan ko‘p
miqdorda chiqib ketishi eng avvalo barglar, g‘ujumlar, kesilgan
novdalar hisobiga vujudga keladi. Tok oziq moddalarning asosiy
kismini novdalar o‘sa
boshlashidan, to hosilning pishguniga kadar
o‘zlashtiradi. Shuning uchun tok o‘simligi o‘g‘itga doimo talabchan
bo‘ladi.
Tok yillik o‘sish jarayonida tuproq va havodan anorganik
moddalarni o‘zlashtirib, ularni organik
moddalarga aylantiradi va
o‘zining vegetativ va reproduktiv organlarini shakllantirishga sarflaydi.
Ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra, tok butasi uchun 70 dan ortiq oziq moddalar
zarur bo‘lar ekan. Ammo, ushbu oziq moddalar o‘simlik tomonidan
turli shakl va miqdorda o‘zlashtiriladi. Asosiy oziq moddalarga
106
uglerod, kislorod, vodorod,
jumladan, azot, fosfor, kaliy, kalsiy,
magniy, temir, oltingugurt kabi makroelementlar hamda bor, marganes,
molibden, mis, rux, kobalt, yod kabi mikroelementlar kiradi.
Tok boshqa o‘simliklar qatori oziq moddalarni, asosan bargi va
ildizi
orqali o‘zlashtiradi.
S.G.Bondarenko(1980) ma’lumotlariga binoan, tok butasi quruq
massasining taxminan 90% ini uglerod va kislorod (deyarli teng
miqdorda), 5% ni vodorod, qolgan 5%ni
esa mineral elementlar
tashkil etishini o‘z tadqiqotlarida aniqlagan.
Tokning me’yor darajada oziqlanishi uchun asosan, quyidagi
sharoitlar bo‘lis hi zarur: a)tuproqda so‘ruvchi ildizlarning ko‘p
bo‘lishligi, b)tuproq namligi yetarli bo‘lishi, v)ildizlarning kislorod
bilan ta’minlaganligi, g) oziq moddalarning mavjudligi.
Dastlabki ikki sharoit tuproqqa ishlov berish va sug‘orish kabi
agrotexnik tadbirlar tuproqqa o‘g‘it berish bilan yakunlanadi.
Tokzor tuproqlari turli ekologik sharoitlarda, hatto bir xo‘jalikning
o‘zida mexanikaviy va kimѐviy tarkibi bo‘yicha farq qilishi mumkin.
Shuning
uchun
xo‘jalikning
yer
maydonini
agrokimyoviy
kartagrafiyalash asosida o‘g‘itlashni tashkil etish zarur. Tuprok unum-
dorligini ko‘rsatuvchi omillar aniqlangach,
shu asosida tokzorlarni
o‘g‘itlashni amalga oshirish kerak.
Ayniqsa, azot, fosfor, kaliy kabi asosiy mineral moddalarning tok
o‘simligi hayotida muhim rol o‘ynaydi.
Mineral (azotli, fosforli, kaliyli) hamda organik
