(verbal), grafik, matematik va fizik modellar.
Modelni tanlash ham aniq qoidalar bilan belgilanmagan. Og’zaki (so`z orqali) modellarga to`la asoslangan fanlar mavjud bo`lsa ham, tadqiqot ob`ektini, tabiiy
tillarning so`zlari orqali ifodalovchi bu model turi, ilmiy-texnik tadqiqotlarda faqat
boshlangich bosqichlarida va yordamchi vosita sifatida qo`llaniladi. Buning asosiy
sababi, og’zaki modelda yagona ma`noning yo`qligi, uni turlicha tushuntirish
mumkinligi va nutq elementlari orqali analitik operatsiyalar o`tkazish
imkoniyatining yo`qligidir.
Shunga o`xshash cheklashlar grafik modellarga ham ta`luqlidir, bular turli
ko`rinishdagi rasmlar, tuzilish sxemalari, grafiklar, chizmalardir. Ammo ba`zi bir
tadqiqot sohalarida analitik modellarga yaqinlashtirilgan grafik modellarni yaratish
mumkin. Misol uchun: plug korpusi ishchi yuzasini loyihalashning grafo-analitik
usuli.
Agar model o`zining tabiiy ob`ektidan faqat o`lchamlari (masshtablari) bilan
farqlansayu, uning ichida kechadigan yoki o`zi bilan bog’liq jarayonlar tabiiy
ob`ektdan farqlanmasa, bundan modellash fizik modellash bo`ladi.
Fizik model - oldingi qurilgan modellardan farqli ravishda axborotli
ko`rinishda emas, balki ashyoviy bo`ladi. Bu, ma`lum bir darajada tadqiqot
ob`ektiga adekvat bo`lgan fizikaviy qurilmadir. Ular ikki klass bo`yicha farqlanadi:
a) ob`ekt bilan tabiatan bir bo`lgan kichraytirilgan yoki kamaytirilgan
(masshtabli) model (distillyator, maydalagich va h.k.larning kichraytirilgan
modelida tajribalarni o`tkazish mumkin);
b) boshqa tabiatga ega bo`lgan model (dastgohning laboratoriya maketi,
avtomobil burilishlarini virtual stendlardagi modeli bilan almashtirish).
60
Agar model sifatida ob`ektda boradigan jarayonni ifodalaydigan tenglama
differentsial yoki boshqa matematik ifoda ishlatilsa, bunday modellash matematik modellash bo`ladi.
