54
Tizimlarning kelib chiqish bo`yicha barcha rang-barangliklari
uch sinfga
bo`linadi (4.2-rasm):
• tabiiy;
• sun`iy;
• aralash tizimlar.
Bular ham o`z navbatida kichik sinflarga bo`linadi. Barcha sinflar uchun kichik
sinflar darajasida to`liq emaslik xos, bu tizimlarning etarlicha o`rganilmaganligi
yoki ular rivojining takomilga etmaganligi bilan bog’liq. Xususan, sun`iy tizimlar
sinfining to`liq emasligi sun`iy tafakkur tizimining rivojlanishi
hali takomiliga
etmaganligi bilan bog’liqdir. Shuni ta`kidlash joizki, aralash tizimlar quyi sinfining
zaruriy unsurlari bo`lib tirik organizmlar yoki insonlar hisoblanadi. Masalan,
ergonomik tizimlarga inson-operator kiradi, biotexnikaviyga
- tirik organizmlar,
tashkiliyga - insonlar jamoasi va h.k. kiradi.
Tizimiylik – moddaning umumiy xossasi, uning mavjud bo`lish shakli, demak,
tafakkur bilan birgalikda inson amaliyotining ajralmas xossasi.
Tizimiylikning asosiy belgilari quyidagilar hisoblanadi:
▪
tizimviylikning strukturalanganligi;
▪
uning tarkibiy qismlarini o`zaro bog’liqligi;
▪
tashkil etilgan butun tizimning muayyan maqsadga bo`ysunganligi.
Mazkur belgilar insonning ongli va amaliy faoliyatiga mos keladi. Har qanday
inson faoliyatida muyayyan maqsadni ko`zlaydi. Shu bilan birga har qanday harakat
yanada maydaroq harakatlarga bo`linadi (strukturalanadi).
Bular muayyan
muntazamlikda, muayyan algoritm bo`yicha amalga oshadi.
▪
Struktura (lot. structūra) tushunchasini keng ma`noda elementlar va ular
o`zaro bog’lanishlari majmui deb ishlatiladi. Struktura- bu sistemaning
tartiblanganligi, tashkillashganlik darajasidir.
▪
Tizim strukturasi - butun sistemaning ichki tashkillanishi,
tashkil qilgan
komponentlarning o`zaro bog’lanishi, ta`sirining o`ziga xos usulidir.
▪
Tizim chegarasini aniqlash uning modelini
ishlab chiqish va tizimviy
tahlilda muhim vazifa hisoblanadi. Tizim chegarasi hal etilayotgan masalaga bog’liq
bo`ladi.
Hal etilayotgan masala kengayishi bilan tizim chegarasi ham kengayadi.
fazodagi tavsifiy sathi.
Tizimli yondashuv fan metodologiyasida katta evristik,
ijodiy-kreativ
ahamiyatga ega. Uning asosiy vazifasi murakkab ob`ektlar - har xil tip va turkumga
mansub tizimlarni o`rganish va tuzish metodlarini ishlab chiqishdan iborat.
Biologiya, psixologiya, ijtimoiy va texnik fanlardagi ko`p pog’onali, ierarxik, o`zini
o`zi uyushtiruvchi ob`ektlarni bilish, o`rganishda mazkur metoddan ayniqsa keng va
samarali foydalaniladi.
Tizimli yondashuvning muhim vazifalari quyidagilardan iborat:
─ bilish ob`ektini yaxlit, murakkab uyushgan tizim sifatida ko`rib chiqish;
55
─ tizimning umumlashtirilgan modelini,
uning alohida qismlari va
jihatlarining modellarini tuzish;
─ tizimlar nazariyalari hamda har xil tizim nazariyalari va ishlovlarining
tuzilishini va samaradorligini o`rganish.
