Tarbiya y o ‘nalishining prinsiplari.
Pedagogik m onitoring
butun maqsad hisoblanmaydi, balki bilim jarayonlarini chuqur
o ‘rganishga va pedagogik boshqaruvni ishonchli uskunasi sifatida
qo‘llaniladi. Shaxsning har qanday darajadagi kamsitadigan tex-
nologiyalarini pedagogik m onitoring metodlarida, prinsiplarida
qo‘llash man etiladi.
4.
Tashxis-ma ’lumot yo ‘nalishi prinsiplari.
Kuzatuv jarayonida
olingan axborot bilim jarayonini oldindan ishlab chiqarilgan
ko‘rsatkich va kriteriylariga to ‘g‘ri kelishi kerak.
5.
Pragnostik (т а ’lumot beruvchi monitoring prinsiplari.
Pe
dagogik monitoringni m a’nosi pedagogik jarayoni nom a’lum bir
vaqtda yoki m a’lum vaqtda, belgilangan darajada holatini ko‘rishi
uchun emas, balki a n ’analar haqida bir to ‘xtamga kelishish uchun,
bilim olish jarayoni u yoki bu tomonini rivojlanishini ko‘rishi uchun,
xohlamaydigan holatlarini transformatsiyasi, blokirovkasi yoki
to ‘xtashi, pedagogik bilimni ijobiy tomonlarini qo‘llab-quwatlashni
oldindan ko‘ra olish qobiliyatlarini oshirish uchun foydalaniladi.
Shartli prinsiplar qatoridan o ’chirmasdan turib, biz psixologik-
pedagogik integratsiya spetsefik prinsiplarini ishlab chiqardik.
Ularning m a’nosi tekshiruvni tashkil qilishdangina emas, balki
protsessual-texnologik jarayonlarini ishlashini ko‘rib chiqamiz.
1.
Natija olish va regularlik prinsiplari. Regulativ vazifasini
bajarishi uchun qulay realizatsiya tizimi. «Regulatsiya-soregu-
latsiyasini regulatsiyasi» ishlab chiqilgan. Bu bo‘lajak o ‘qituvchi-
ning shakllanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Kuzatuvning
baza komponenti quyidagicha bo‘ladi:
• har xil o ‘z rivojlanishining perspektivasini aniqlashni bilish;
• variantli holatlarda qulay qarom i tanlashni bilish;
53
• o ‘z-o ‘zini korreksiya qilishi uchun har xil metodlardan foy-
dalanishni bilish;
• bilim olish holatini kuchaytirish uchun xotira, qabul qilish,
iroda, nutq, fikrlash qirralarini ishlata bilish.
• istak, odat, qiziqishga bog‘liq holda natijani oldindan bilish.
2. Bilim berishi m etodlarini ilg‘orlashtirish va o ‘quv m ate-
riallarini, chizm alarini qayta ishlash uchun didaktik kelishuv
prinsipi belgilangan. Bu prinsip integratsiya bilim larini bos-
qichm a-bosqich shakllanishi m etodlarini qulay va to ‘g‘ri yo‘-
nalgan birligi, ilm ni rivojlanishini perspektivlarini hisobga ol-
gan holda o ‘quv prinsiplarining dinamikasi va dialektikasini to ‘g‘ri
yo‘naltirishga, pedagogik birlikka amal qilishni o ‘z ichiga oladi.
D em ak, bu prinsipni uskunaviyligi, bilim kengashlarini tizimli-
ligi va diskrem inatligini boshqarish yo‘li bilan integrativ xarak-
terni xususiy etadi.
3. Tizimga integragal yondashuv prinsiplari jarayoni nafaqat
qator elem entar yig‘indisini, tom onlar xususiyati sifatida, balki
sifatli yangiliklar birligi sifatida qarashini o ‘z ichiga oladi. Spetsifik
informatsiyani qayta ishlab chiqarish o ‘z ichiga fikrlash, taqqos-
lash, nisbiylik, effektiv prinsiplarini oladi. Shuning uchun pe-
dagogning fikrlashi ijodiy izlanishlar ko‘rinishida bo‘lishi kerak.
0 ‘rganilayotgan obyektni obyektiv ko‘rinishini beruvchi diagnostik
muolajalarini izlash kerak.
4. Butunlik prinsipi o ‘rganilayotgan bilimning, kamida uch
yo‘naltirilgan vektorlik jarayonlarini o ‘z ichiga oluvchi jarayonni
nazarda tutadi. Vektorlilik, ya’ni kuzatishga belgilangan holatni,
yo‘nalayotganligini ajratib olishidir. M onitoring vaqtida vektorlik
jarayoni bir qancha ko‘rinishga ega bo‘ladi, ular ichida:
• o ‘quvchilami individual imkoniyat darajasini shakllanishiga
qarab, bilim berish va o ‘qitish maqsadlari;
• informativ bloklami metodik uzatish;
• bilim jarayonining oxirgi natijalari;
• o ‘qituvchining yetuk pedagogik tayyorligini integrativ qirralari.
Psixologik-pedagogik jarayon monitoringini aniq obyektini tan-
lashda, biz m onitoringni pedagogik va boshqaruv kom ponenti
informatsion tizimlarni elementi, degan xulosaga kelamiz. Bundan
chiqqan holda pedagogik monitoring jarayonli b o ‘shliqni o ‘z vaq
tida aniqlab shakllangan bilim bilan o ‘z vaqtida berilgan jarayonni
korrektirovka yo‘li bilan tofidirish imkoniyatini beradi.
54
Psixologik-pedagogik integratsion jarayon samaradorligi va
tizimli, integrallashgan bilimni shakllanishi uchun quyidagi kuza-
tishlarda berilgan yo‘nalishlar bo ‘yicha tashkillashtirish kerak:
• talabalarning bilimlarni o ‘zlashtirishga psLxologik tayyorligini
o ‘rganish;
• bilim olishga tayyorgarlik darajasini aniqlash;
• dalillar, holatlar, qonunlar haqidagi bilim doirasini aniqlash;
• pedagogik jarayon, o ‘qituvchilik mehnatiga motivatsion va
emotsional munosabatini aniqlash. Talabaning kasb tanlashida bu
indikator juda katta ahamiyatga ega. Bu indikator orqali bo‘lajak
o ‘qituvchini o‘qitish va bilim berish jarayoniga munosabatini aniq
lash m um kin. Psixologik-pedagogik o ‘qitishning integratsion
protsessini texnologik ta ’minlanuvini tahlili, o ‘qituvchini bihm berish
metodlarini, usullari va shakllarini to‘liq aks ettirishga yordam beradi.
Pedagogni professional komponentlik xarakteristikasi.
Bu yo‘-
nalishdagi axborot yetuk bilimdonlik darajasini aniqlashda yordam
beradi, psixologik-pedagogik bilim larni integratsiya jarayonini
tashkillashtirishda o ‘qituvchini ilmiy yondashishiga integratsiya bilim-
larini mukammal bilishiga yordam beradi, professional refleksiyaga
va korrektiv harakatlarga qobiliyatliligi o‘z vaqtida yordam beradi.
0 ‘qituvchining etallon modeliga mo'ljal olish. Bu model quyi
dagi ko‘rinishda bo‘ladi:
1. Kerakli motivatsion sferani, pedagogik ideal va professional
pozitsiyani o ‘z ichiga oluvchi pedagogik yo‘nalishlar.
2. Professional kompitentlik o ‘zini shaxsiy o ‘qitish tajribasidan
olingan bilimdonlik, odatlar, ko‘nikmalar, pedagogika teoriyasi va
tarixi, pedagogik jarayonlarning texnologiyalarini o ‘z ichiga oladi.
3. Shaxsiy sifatlar o ‘z ichiga: individual-psixologik sifatlarni
oladi (o‘ziga baho berish, odatlar darajasi, to ‘g‘ri yo‘nalganligi).
Shuningdek, interaktiv sifatlar (muloqotda bo‘lishi, emotsional
ekspressiya), pedagogik takt, ijtimoiy persepsiya, muloqotga haq-
qoniy qiziqish;
• status-pozitsion sifatlar (ifoda, dissiplina, egiluvchan xusu-
siyatlar, o ‘quvchining pozitsiyasini qabul qilishga tayyorlik, ta ’sir
etish yo‘llarini o ‘zgartirishga tayyor bo‘lish);
• professional-ilmiy sifatlar (yuqori professionalizm, o ‘qitish
jarayonini baholashda haqqoniy va obyektiv bo ‘lish);
• didaktiv sifatlar (emotsional yordam beruvchanlik, m ehr-
oqibat, emotsional ko‘rinishlami o ‘z vaqtida boshqara olish).
55
4.
Psixologik sifatlar — tem peram ent, jins va yosh sifatlari
harakatchanlik va nerv tizimi mustahkamligi, emotsional mustah-
kamlik, fantaziya va xayolni yuqori darajaliligi, intellektual ri-
vojlanishni qabul qilish, fikrlash bo‘yicha darajasi va h.k.)
Bu sifatlarda quyidagi ko‘rsatkichlar kuzatiladi:
• bilimlarni mustahkamlash;
• tajriba va bilimdonlik masalalarini yechishda bilimlaming faolligi;
• pedagogik vaziyatlarda bilimlarni qo ‘llash;
• bilimlaming miqdori;
• pedagogik vaziyatlarda bilimlarni mustahkamligi va qo ‘l-
lanilishi;
• professional motivatsiya strukturasi;
• intellektual rivojlanish dinamikasi;
• o ‘qish jarayonidan qoniqish, bilim olishni shaxsiy m a’nosi.
Hamma narsa o ‘rganilayotgan kasb xususiyatlarini, o ‘qiyot-
ganlarning xohish va imkoniyatlarini hisobga olgan holda ko‘-
rilishi kerak.
|
