«PEDAGOGIKA» VA «UMUMIY PSIXOLOGIYA»




Download 4,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/80
Sana22.07.2024
Hajmi4,78 Mb.
#268210
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   80
Bog'liq
2023-12-18-05-35-26 d6ae6932e488a8db75855cbac7f9a96e

13. «PEDAGOGIKA» VA «UMUMIY PSIXOLOGIYA»
FAN LARIN I INTEGRALLASH
«Pedagogika» — lotincha so‘z bo ‘lib, 
peda—
bola, 
logika
esa 
yetaklash, ya’ni bola yetaklash m a’nosini bildiradi. Um um iy 
qilib aytganda, tarbiya haqidagi fandir. Tarbiya ijtim oiy hayot- 
ning zaruriy hodisasi hisoblanadi. B undan ko‘rinib turibdiki, 
«Pedagogika» fani o ‘sib kelayotgan yosh avlodni yetuk inson 
qilib tarbiyalash uchun ta ’lim -tarbiyaning m azm uni, um umiy 
qonuniyatlar va amalga oshirish yo‘llarini o ‘rgatuvchi fandir. 
Pedagogikaning tarbiya sohasidagi obyekti o ‘sib kelayotgan yosh 
avlod b o ‘lganligi uchun pedagogika insonni o ‘rganuvchi fanlar 
bilan ham bog‘lanadi. Bular — um um iy anatom iya va odam 
fiziologiyasi, ayniqsa, bolalarning anatom iyasi va fiziologiyasi 
pedagoglarning yosh anatom iyasi va fiziologiyasi pedagogikaga 
yaqin b o ‘lgan fanlar.
Pedagogika umumiy psixologiya, bolalar psixologiyasi, pe- 
dagogik va ijtimoiy psixologiya bilan chambarchas bog‘langandir. 
Shuningdek, pedagogika umumiy va maktab gigiyenasi, psixo- 
gigiyena sohasidagi ilmiy m a’lumotlarga tayanadi. Pedagogika ijti­
moiy fanlarga ham yaqindir. U falsafa, ekonomika, sotsiologiya, 
etika, estetika kabi fanlarning m a’lum otlaridan keng foydalani- 
ladi. Demak, pedagogika va umumiy psixologiya boshqa fanlarga 
qaraganda, ko‘proq bir-biri bilan bog‘langan. Misol uchun, «Pe­
dagogika» darsligidagi III bob «Bola shaxsining rivojlanishi, tar- 
biyasi va kamoloti» mavzusida quyidagilar bayon qilingan. 0 ‘sib va 
rivojlanib kelayotgan inson tarbiya obyekti hisoblanadi. Insonning 
hayoti davomida rivojlanish jarayoni davom etadi. Inson turli o ‘z- 
garishlarni, jismoniy va ruhiy, m iqdor va sifat o ‘zgarishlarni o ‘z 
hayoti davom ida kechirib boradi. O dam zodda b o ‘ladigan jism o-
57


niy o ‘zgarishlarga uning bo ‘yining o ‘sishi, vaznning og‘irlashib 
borishi, suyak va mushak tizimlarini, ichki organlari shu bilan 
birga asab tizimlarining o ’zgarishi kiradi.
Irsiyat
— bu genetik dasturda berilgan sifatlar va xususiyat- 
larning ota-onalardan bolalarga o ‘tishi.
Muhit
deganda, kishiga ta'sir etadigan tashqi voqealarning 
yig‘indisini tushunamiz. Bunga tabiiy muhit (geografik), ijtimoiy 
muhit, oila muhiti va boshqalar kiradi. Ular bolalarning rivojla- 
nishiga alohida ta ’sir etadi.
Tarbiya
— biron m aqsadga qaratilgan jarayon, u doim o 
muayyan dasturga ega b o ‘ladi va buning uchun maxsus vakolatga 
ega bo ‘lgan kishilar tom onidan amalga oshiriladi. Hammamizga 
yaxshi m a’lumki, bolaning layoqatini rivojlantirish, qobiliyatli 
bolaga aylantirish va hayotga mos qilib o ‘stirish uchun ko‘p m eh- 
nat qilish kerak. Maxsus muassasalarida tarbiyachining rahbar- 
ligida amalga oshiriladigan tarbiya jarayoni yetakchi hisoblanadi. 
C hunki tarbiya bu — m uhit ta ’siri bera olm agan fazilatlarni 
o ’zlashtirib, bilim va m a’lumot egallashiga zamindir. Tarbiya tu- 
fayli tu g ‘ma kam chiliklarni ham o ‘zgartirish m um kin. M asalan, 
ko‘rlar, gunglar ham o'qitilib, sogdom bolalar qatoriga tayyor- 
lanadi. O ’qituvcbi-tarbiyachilar o'quvchilarning barcha yosh davr- 
lari jismoniy va ruhiy taraqqiyotidagi o ‘zgarishlari, ularning o ‘ziga 
xos xususiyatlari to ‘g‘risida yetarli m a’lumotga ega bodishlari lo- 
zim. Bu m a’lumotlar o ‘qituvchining b a’zi masalalarini ijobiy hal 
qilish uchun, o ’quvchilarga pedagogik ta'sir odkazish rejasini tu- 
zilishi uchun zarurdir. Endi «Umumiy psixologiya» darsligi bilan 
solishtirib ko‘ramiz.
«Psixo» — jon, ruh, «logos» — fan, ya’ni psixologiya ruh 
haqidagi fandir. U kishining ichki ruhiy dunyosini o ‘rganadi. Psi­
xologiya fani taraqqiyotiga eram izdan avval yashagan Aristotel 
asos solgan. Hayot sezgidan boshlanadi. Biz tashqi voqealarni, 
hodisalarni, sezgilar orqali qabul qilamiz, faqat sezib qolmay, 
ularni butun holida idrok etamiz. Narsa va hodisalar haqida fikr 
yuritamiz, gapiramiz, bu esa tafakkur va nutq jarayonlariga bogdiq. 
K o‘rgan, bilganlarimizni eslaymiz, bu xotira.
Insonda sezgi, diqqat, idrok, xotira, tasaw ur, tafakkur, xayol, 
nutq, his-tuyg‘u va iroda kabi ruhiy jarayonlar kiradi. Ana shu 
jarayonlarning faollashishi yoki susayishi ruhiy holatlar deyiladi. 
Ularga quvnoqlik, xursand bodish, g ‘azablanish, uyalish, naf- 
ratlanish, parishonlik va qo‘rqib ketish kiradi. Insonning ruhiy
58


xususiyatlariga xarakter, qobiliyat va tem peram ent kiradi. Psixo- 
logiya fani yuqorida sanalgan ruhiy jarayonlar, ruhiy holatlar va 
ruhiy xususiyatlarni o ’rgatadi. U quyidagi tarm oqlarni o ‘z ichiga 
oladi:
1. Umumiy psixologiya.
2. Bolalar psixologiyasi (bu kichik yoshdagi, maktab, oVrtada 
katta maktab o ‘quvchilari bilan shug‘ullanadi).
3. T a’lim psixologiyasi asarlari.
4. Pedagogika psixologiyasi.
5. Tibbiyot psixologiyasi.
6. Kosmos psixologiyasi.
7. Sud psixologiyasi.
8. Savdo psixologiyasi.
9. Harbiy psixologiya.
10. Maxsus psixologiya.
11. Sport psixologiyasi.
Y uqorida aytib o ‘tiladiganlarning barchasi hozirgi zam on 
psixologiyasining bir qancha fanlar bilan cham barchas bog‘- 
liqligidan dalolat beradi. U falsafa, tabiiy, ijtimoiy fanlari o ‘r- 
tasida joylashgan va katta, oraliq mavqeyiga ega. «Umumiy psi­
xologiya» dasturidagi «Shaxs», ya’ni «Psixologiyada shaxs tu- 
shunchasi» mavzusini ko‘rib chiqamiz. Umumiy maqsadni ko‘z- 
lash ya’ni ehtiyojlar, qiziqishlar, qobiliyatlar, asosiy ehtiyojlar 
asosida vujudga keladigan maqsadlar, intilishlar motivlar har bir 
kishi shaxsini xarakterlab beradi. Ana shu ko‘zlangan maqsad 
insonni faol bo‘lishga, atrofdagi muhitga muayyan munosabatini 
bildirishga undaydi.
Shaxsning ko‘zlangan maqsadi ehtiyojlar, ya’ni odam biron 
bir narsaga zaruriyat sezish ta ’sirida tarkib topadi. Ehtiyojlar kishi 
organizmining ovqat, kiyim-kechak, uy-joy, harakat qilishi, dam 
olish va boshqalarga bo ‘lgan talabini bajarishi zarur. Shu talablar 
bilan bog‘liq biologik va ijtimoiy ehtiyojlar bo ‘ladi. Ehtiyojlar his- 
hayajon bilan mahkam bog‘langandir.

Download 4,78 Mb.
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   80




Download 4,78 Mb.
Pdf ko'rish