(«Odobnoma» fanidan 2
—
3-sinflar uchun)
Mavzu:
«Ona tabiat — go‘zallik manbayi».
U ni asrash bizning burchimizdir.
Darsning maqsadi:
o ‘quvchilarni tabiatga muhabbat ruhida
tarbiyalash. Ularni o ‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza
qilishga, yashil boyliklarim izni avaylab-asrashga, jonivorlarga
g‘amxo‘r bo‘lishga o ‘rgatish.
Darsning jihozi:
turli rasmlar, tarqatm a materiallar.
Darsning turi:
N o an ’anaviy dars.
Darsning borishi:
— A ziz
o ‘quvchilar, bugun biz sizlar bilan ona tabiatimiz
haqida suhbatlashamiz. Qani, qani kirn aytadi, ona tabiat deganda
kim nimani tushunadi?
qushlar
hayvonlar
— T o‘g‘ri, bolajonlar. Ona tabiat bir m o‘jizadir. Uning be-
qiyos go‘zlalliklarini tog‘-u toshlar, qir-adirlar, dala-dashtlar,
qushlar, hayvonlar, hasharotlar, moviy osm on, Quyosh, Oy,
musaffo havo, um um an, butun borliq nafosatini his etish in-
songa zavq-shavq bag‘ishlaydi. Tevarak-atrofim izdagi tabiat
Vatanimizning bir b o ‘lagidir. Shu zamin, shu tuproq, shu bor-
liqni e ’zozlashimiz, unga m ehr-m uhabbat bilan m unosabatda
b o ‘lishim iz kerak. Biz c h o r-atro fn i qancha ozoda saqlasak,
hayotbaxsh n e’mat — suvni isrof qilmasak, o ‘simlik-u hayvon-
larga g‘am xo‘r b o ‘lib, ularni m ehr bilan parvarish qilsak, ona
tabiat ham bizdan o ‘z m uruw atini ayamaydi.
83
0 ‘quvchilami 3 guruhga ajratamiz. 2-guruhga topshiriq, 1-gu-
ruhga savollar beramiz. 2-guruh topshiriqni bajargunlariga qa-
dar, 3-guruh berilgan savollarga tayyorlanadi.
Savollar:
1. Ona tabiatimizni yanada gullab-yashnashi uchun
biz nimalar qilishimiz kerak?
2. Daraxtlami zararkunanda, hasharotlardan qanday himoya
qilish lozim?
3. Tabiat boyliklarini qanday qilib asrab, kelgusi avlodlarga
yetkazishimiz mumkin?
4. Qanotli do ‘stlarimizga qanday yordam ko‘rsatishimiz m um -
kin (ayniqsa, qishda)?
Topshiriqlar bajarilganidan so‘ng sinfga bog‘bon bobo kirib
keladi. U bolalar bilan salomlashgach, ona tabiatning yanada chiroy
ochishi, gullab-yashnashi yo‘lida qilinayotgan sa’y-harakatlari
haqida so‘zlab beradi. Наг bir inson o ‘z turar joyi ozoda, ko‘rkam
bodishi uchun munosib hissasini qo‘shmog‘i zarurligini aytib o ‘tadi.
Shundan keyin otaxon tabiatni asrash haqida bolalarning
bilimlarini sinab ko‘radi (maqollar, she’rlar so‘raladi).
Faol qatnashgan o ‘quvchilar bog‘bon tom onidan rag‘batlan-
tiriladi. So‘zning yakunida bog‘bon bobo o‘quvchilarga nasihat qiladi:
— Bolalarim, tabiat boyliklarini asrang va avaylang! Toki, bu
boyliklar kelgusi avlodlarga ham nasib etsin. M aktab hovlisi,
ko‘chalarga daraxt ko‘chatlari ekib, parvarish qiling. Yilda to ‘rt
marta daraxtlami oqlashni unutmang, ana shunda zararkunanda
hasharotlar ularga kamroq zarar yetkazadi. Uyda, sinf xonalarida
gullar o ‘stiring va ko‘paytiring. Ariq va zovurlarga axlat tashla-
mang. Oqar suvlarni toza saqlash lozimligini unutmang.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50-moddasida:
«Fuqarolar atrof, tabiiy m uhitga ehtiyotkorona m unosabatda
bodishga majburdirlar», deb belgilab qo‘yilgan. Bu hozirgi hamda
kelajak avlodlarga nihoyatda katta mas’uliyat yuklanganligidan
dalolatdir. Demak, sizlar ham , bolalarim , shuni unutm angki,
biz ona tabiatni qancha avaylab-asrasak, hayotimiz shuncha ko‘r-
kam bo'ladi. U ndan tashqari, Konstitutsiyamizning 55-modda-
sida ham tabiat, uning boyliklaridan oqilona foydlanish zarurligi,
bu boyliklar umumxalq mulki hisoblanib, ular davlat muhofa-
zasida ekanligi yozib qo‘yilgan. Demak, Ona tabiat barchamizniki,
uni avaylab-asrash ham barchamizning burchimizdir.
(Bog‘bon bobo o ‘quvchilar bilan xayrlashib, chiqib ketadi).
84
0 ‘quvchilarning yangi o ‘zlashtirgan quyidagi so‘zlarga izoh
beriladi: musaffo havo, chor-atrof, ko‘rkam, mulk, muhofaza.
0 ‘qituvchi darsni ona tabiatga m uhabbat, Vatani va o ‘z mil-
lati bilan faxrlanish tuyg‘usining ulugdigi haqidagi so‘zlari bilan
yakunlaydi.
0 ‘qituvchi dars yakunida o ‘quvchilarning olgan baholarini
edon qiladi. Uyga vazifa qilib, «Она yurtim tabiati va ekologiyasi»
mavzusida insho yozib kelish topshiriladi.
T a’lim-tarbiya jarayonida integratsiya
Hozirgi kunda axborot oqimi jadallashgan, texnika taraqqiyoti-
ning yuqori darajada rivojlanganligi inson aqlini shoshirib qo‘ymay
iloji yo‘q. Bu olamda o ‘z o ‘m ini topish muhim va shu bilan birga
juda qiyin masaladir. 0 ‘quvchida o‘qish faoliyati davrida juda ko‘p
m adum otlar olishi, atrofdan kelayotgan axborotlarning bosimi
yuqorililigi uning ongiga, ta ’lim-tarbiyasiga ta ’sir ko‘rsatmay qol-
maydi. Bu m a’lumotlar va axborotlarning qay biri birlamchi, qay
biri ikkilamchi ekanligini ba’zida o‘quvchi anglamaydi ham. Shu
sababdan o ‘quvchi mukammal bilim, ko‘nikma va malakalarga ega
b o iish i mexanizmlarini ishlab chiqish zarur. Bunday sharoitda
integratsion darslaming ahamiyatli ekanligini ta ’kidlamoqchiman.
Aynan integratsion darslarda olam haqida uzuq-yuluq, parchalangan
bilimlardan farqli o ‘laroq bilimlar bir butun, yaxlit tizimda beriladi.
0 ‘qituvchining oldida muhim vazifa turibdiki, uning o ‘quv-
chisi shiddatli zamonda olam haqida to ‘la tasavvurga ega bodishi
uchun, o ‘z yodini topishida nimalarga tayanishi, nimalarni bi-
lishi, qanday ko‘nikma va malakalarni egallashi lozim, degan sa-
volga javob qidirishi tabiiydir.
Dunyoni bir butun ko‘rish, yaxlit anglash muhim o ‘rin tut-
moqda va bu yerda o ‘qituvchi bilimlarni bir-biriga bogdab, tizim
asosida bermogrini taqozo etmoqda. Bu vazifani integratsion dars
larda amalga oshirish mumkin.
Integratsion darslar qanday tuziladi? Buning uchun awal an’ana-
viy dars tuzilmasini eslab odish joiz:
— tashkiliy qism;
— uy vazifasini tekshirish;
— yangi mavzuni tushuntirish;
— mustahkamlash;
— dars yakuni.
85
A n’anaviy darslarda o ‘qituvchi faqat maxsus fan chegarasidan
chiqmagan holda bilimlar beradi. Bu esa bilimlaming bir yoq-
lamaligiga va parchalanishiga olib keladi.
Integratsion darslarda tushuncha haqida bir yoqlama emas,
atroflicha fikr yuritiladi. Masalan, an ’anaviy ona tili darsida biz
«СН» mavzusini tushuntirmoqchimiz: ot nimani bildirishi, qaysi
so‘roqlarga javob berishini misollarda ko‘rsatib o ‘tamiz.
Endi shu darsni rasm bilan integratsiyalasak. 0 ‘quvchilar yuqo-
ridagi savollarga javob berib, so‘ng otlarning rasmini daftariga
chizishadi. Rasmdagi otlar bilan gaplar, ulardan esa kichik hikoya
tuzish va uni qayta tahlil etish mumkin.
T a’limda integratsiyaning xilma-xil turlari mavjud:
— ko‘p predmetlilik (bunda fundamental fanlarni qiyoslash)
asosida;
— chegara fanlar asosida;
— asosiy fanlar asosida.
Bunday dasrlarda «olam-tabiat-inson» tizimida bilimlar berilib,
turli faoliyatlar asosida ko‘nikma va malakalar uzviy shakllanib
boradi.
K o‘rinib turibdiki, integratsion dars yuqori samara beradi.
Bunda o ‘quvchida olam bir butunlikda nam oyon bo ‘ladi. Bu esa
o ‘z navbatida mantiqiy, izchil, atrof-olam haqida to ‘laligicha fikr-
lashga o ‘rgatadi.
Rasm va ona tili darslarining integratsiyasi.
|
