BYUDJET TASHKILOTLARIDA MOLIYAVIY AKTIVLAR NAZORATINI

523 
byudjet tashkilotlari smetalarining kassa ijrosi g’aznachilik tomonidan amalga 
oshirilmoqda. Bu o’z navbatida byudjet mablag’larini maqsadli sarflash va ulardan 
oqilona foydalanish, ortiqcha mablag’larni band qilib qo’ymaslik, ishonchli va tezkor 
axborotlarni shakllantirishga xizmat qilmoqda. 
Byudjet tashkilotlarda byudjet va byudjetdan tashqari mablag’lar ijrosi bo’yicha 
choraklik va yillik moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim qilish O’zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan o’rnatiladi. Yillik pul mablag’lari harakati 
to’g’risidagi hisobotlar hisobot yilidan keyingi yilning 1 yanvar holatiga va choraklik 
hisobotlar esa hisobot yilining 1 aprel, 1 iyul va 1 oktyabr holatiga tuziladi.
Byudjet tashkilotlari tomonidan topshiriladigan yillik va choraklik pul 
mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobotlar tarkibiga quyidagilar kiradi: 
-
Xarajatlar smetasining ijrosi haqida hisobot (2-shakl); 
-
Byudjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari 
harakati to’g’risida hisobot;
-
Tibbiyot muassasalarini moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish jamg’armasi 
bo’yicha pul mablag’lari harakati to’g’risida hisobot; 
-
Ta’lim muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan tushgan 
mablag’lar harakati to’g’risida hisobot; 
-
Boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar harakati bo’yicha hisobot. 
Byudjet tashkilotlari daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga 
oshirishda moliyaviy aktivlar, ya’ni pul mablag’lari hisobi alohida tashkil etiladi. 
Moliyaviy aktivlarga hisobvaraqdagi pul mablag’lari, kassadagi pul mablag’lari, pul 
xujjatlari, yo’ldagi pul jo’natmalari va moliyaviy qo’yilmalar kiradi. Byudjet 
tashkilotlarida pul mablag’laridan maqsadli va byudjet intizomiga amalga qilgan 
holda foydalanishni nazorat qilish alohida axamiyat kasb etadi. 
Buxgalteriya hisobi iqtisodiy jarayonlarni kuzatib borish, ularni tizimlashtirish 
va baholash hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilishda muxim axborot manbai 
hisoblanadi. Hozirgi kunda mamlakatimizda 25 mingdan ortiq byudjet tashkilotlari 
faoliyat yuritayotgan bo’lib, ushbu byudjet tashkilotlari o’z faoliyat sohalari bo’yicha 
(ta’lim muassasalari, tibbiyot muassasalari, madaniyat va sport muassasalari, 

524 
boshqaruv organlari, o’zini-o’zi boshqarish organlari, nazorat organlari va boshqalar) 
bir-biridan farq qiladi.
Hozirgi 
kunda 
byudjet 
tashkilotlarida 
buxgalteriya 
hisobi 
“Byudjet 
tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoma”ga asosan tashkil qilinadi 
va yuritiladi. Ushbu yo’riqnoma barcha byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobini 
yuritishning me’yoriy asosi hisoblanib, unda keltirilgan talablar asosida buxgalteriya 
hisobi yuritiladi. Byudjet tashkilotlarida pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi
ushbu yo’riqnoma asosida yuritiladi.
Byudjet tashkilotlarida pul mablag’lari va hisob-kitoblarni hisobga olishning 
tizimlari “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi yo’riqnomada 
keltirilgan. Ushbu yo’riqnoma nafaqat pul mablag’lari va hisob-kitoblar, 
tashkilotlardagi barcha mablag’lar va mablag’ manbalari hisobi tizimi bo’yicha 
me’yorlarni o’zida jamlagan. Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, turli faoliyatlarni 
amalga oshiruvchi o’n mingdan ortiq byudjet tashkilotlari mavjud bo’lib, ularning 
o’ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda byudjet tashkilotlari uchun pul 
mablag’lari hisobi standartini ishlab chiqish zarur deb hisoblaymiz. 
Pul mablag’lardan oqilona foydalanish borasida amalga oshirilayotgan 
tadbirlarda byudjet tashkilotlarining pul mablag’lari tarkibi, pul mablag’lari kirimi, 
pul mablag’lari sarflanishi to’g’risida ishonchli va tezkor axborotlarga extiyoj 
tug’iladi. Ushbu extiyojni talab darajasida qondirish uchun “Byudjet tashkilotlarida 
buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi yo’riqnoma asosida hisob ishlarini yuritish talab 
etiladi. Yuqoridagi byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha muomalalarni hisobda 
aks ettirish “Byudjetdan tashqari mablag’larni hisobga olish” 3-son memorial 
orderda amalga oshirilishi belgilangan. Tashkilotlarning byudjetdan tashqari 
mablag’lari soni ko’p bo’lgani holda ularni bitta memorial orderda hisobga olish 
qiyinchilik keltirib chiqaradi.
Byudjet 
tashkilotlarida 
pul 
mablag’lari 
va 
hisob-kitoblar 
hisobini 
takomillashtirishda pul mablag’lari bo’yicha nazoratni tashkil etishning o’rni muxim 
hisoblanadi. Negaki, pul mablag’lari tashkilotning joriy aktivlari hisoblanib ularning 
sarflanishi smetalar doirasida bo’lishi, xukumat tomonidan belgilangan qat’iy 

525 
normativlarga amalga qilish kerak. Bundan ko’rinib turibdiki, pul mablag’lari va 
hisob-kitoblarni hisobda aks ettirish bilan bog’liq doimiy nazorat ishlarini tashkil 
qilishni talab etadi. 
Byudjet tashkilotlarida pul mablag’lari va hisob-kitoblar bilan bog’liq iqtisodiy 
jarayonlarni kuzatib borish, ular to’g’risida tizimlashtirilgan axborotlarni 
shakllantirishni buxgalteriya hisobi ta’minlab bersa, ularni me’yoriy hujjatlar asosida 
sarflanganligini o’rganish, taxlil qilish hamda yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarni 
bartaraf qilishni nazorat va taftish amalga oshiradi. O’z navbatida byudjet 
tashkilotlarida buxgalteriya hisobi sohosida isloxotlarni amalga oshirish byudjet 
tashkilotlarida nazorat va taftish soxasini ham parallel isloh qilib borishni talab etadi. 
Byudjet tashkilotlari bir vaqtning o’zida smetalar ijrosi (xaqiqiy va kassa 
xarajatlar)ni amalga oshirishni byudjet tasnifi va buxgalteriya schyotlarida parallel 
hisobga olishlari kerak. Barcha tashkilotlardaham smetalar ijrosi o’z vaqtidalilik 
tamoyili asosida hisobga olinmaslik hisob ishlarida nomuvofiqliklarni keltirib 
chiqaradi.

Download 8,84 Mb.