|
NAZORAT RISKINI PASAYTIRISHDA ICHKI AUDITNING AHAMIYATIBog'liq QarMII konf 26-27 may 2023 (1)NAZORAT RISKINI PASAYTIRISHDA ICHKI AUDITNING AHAMIYATI
O.Nizomov
TMI mustaqil izlanuvchisi
Ichki auditning iqtisodiy samaradorligi bevosita ichki auditni o’tkazish vaqtida
bajariladigan auditorlik amallarining tarkibi va uning hajmiga bog’liq bo’ladi.
Ma’lumki, tashqi audit singari ichki auditda ham qo’llaniladigan nazoratning usul va
yondashuvlari tasnifi masalalari bir qator mahalliy va xorijiy iqtisodchilar tomonidan
bir xil deb e’tirof etilgan. Biroq, ularning aksariyati bunda auditning ko’p son va
tarkibli metodik usullaridan unumli foydalanishni muhim, deb ta’kidlashadi. Shu
bois, ichki auditorning professional qirrasi ko’p sonli va tarkibli auditorlik amallarini
samarali qo’llashni bilish jihati bo’lishi kerak.
Ichki audit jarayonida qo’llaniladigan auditorlik amallarini ikkiga: nazorat
amallari va ichki audit amallariga ajratish mumkin. Nazorat amallari ham ichki audit
amallari ham maxsus adabiyotlarda keng yoritilgan. Shuningdek, ichki audit
amallariga iqtisodiy monitoring, axborotni tiklash, maslahat berish, o’qitish va
boshqalarni kiritish mumkin.
Nazorat usullari bilan bir qatorda nazorat funktsiyasi bilan bog’liq bo’lmagan,
lekin, ichki audit tizimining ajralmas elementi hisoblangan ichki audit usullari ham
dolzarbdir. Ichki auditni amalga oshirish jarayonini tavsiflovchi usullarga
quyidagilarni kiritish mumkin:
-
boshqaruv yoki boshqa konsalting xizmati – qiziqtirgan savollar bo’yicha
axborot berish va qayta ishlash, saqlash, to’plashga qaratilgan, qaror qabul qilish va
tushunishga imkon beruvchi auditorlik amallarini bajarishni nazarda tutadi;
-
o’qitish xizmati – ichki audit samaradorligini ta’minlash maqsadida
seminarlar, muhokamalar, suhbatlarni tashkil qilishni o’z ichiga oladi. Shuningdek,
korxona xizmat bo’limlari o’rtasidagi o’zaro samaradorlikni ta’minlaydi, xatoliklarni
bartaraf etadi;
-
axborotlarni tiklash – empirik usullar bilan axborotlarning etishmayotgan
bloklarini topishga yo’naltirilgan holda ichki auditning tahliliy amallarini o’tkazishni
ifoda etadi;
88
-
iqtisodiy yoki boshqacha monitoring – ichki va tashqi iqtisodiy yoki boshqacha
axborotlarni hisobga olish va ichki audit jarayoniga (korxona moliya-xo’jalik
faoliyatining boshqa jihatlariga) ta’sirini o’rganish maqsadida ularni doimiy yig’ish
va tahlil qilishni nazarda tutadi.
Auditorlik tekshiruvi hujjatlariga ilova qilinuvchi ishchi audit hujjatlarining
ro’yxatini tekshiruv o’tkazuvchi auditor belgilaydi va ushbu hujjatlarni tanlab
tekshirish materiallaridan kelib chiquvchi takliflar va xulosalarni isbotlashda
hujjatlarning ishonchliligi va maqbulligi hisoblanadi. Shuning uchun dalillarni
tanlash bo’yicha cheklovlar belgilanmaydi.
Ichki audit rasmiy auditorlik xulosasini tuzishni talab qilmaydi, ammo ichki
audit hisobotini tuzishni talab qiladi.
Auditorlik faoliyatining qoidalarida “auditorlik xulosasini imzolanishi sanasi”
o’ta muhim hisoblanib, unda auditorning tekshiruv davri tugaganidan keyin yuz
bergan hodisa uchun emas, balki ichki audit hisobotini imzolangan sanagacha yuz
bergan hodisalar uchun javobgar bo’ladi.
Ichki audit xizmati buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarda aks ettirilishi
lozim bo’lgan barcha mavjud holatlar va hodisalarning tegishli tartibda u (ichki audit
xizmati) tomonidan aniqlanganligi, baxolanganligi va tekshirilganligiga ishonch hosil
qilish kerak.
Rejalashtirishdan keyin auditorlar guruhi moliyaviy xo’jalik faoliyatining audit
tekshiruviga kirishadi. Auditorlik ishlarini rejalashtirish ishlarni to’g’ri tashkil qilish
bo’linma faoliyatining o’z vaqtida tekshirilishini taminlaydi va korxonaning nazorat
xizmati yoki ichki auditorlardan samarali foydalanishga imkoniyat yaratib beradi.
Xulosa sifatida shuni ta’kidlash joizki, aktsiyadorlik jamiyatlarida ichki audit
xizmatining tizimli yo’lga qo’yilishi nazorat riskining pasayishiga va audit ishi
sifatining oshishiga olib keladi.
|
| |
