S.N.Xashimova Dotsent, I.Karimov nomidagi TDTU

178 
jumladan xususiy mulkdorlar qatlamini shakllantirish bo’yicha qator ijobiy ishlar amalga 
oshirilmoqda.
Aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish, ularni samarali boshqarish , faoliyatini to’g’ri tashkil 
etish va huquqiy tartibga solishni tugatishdan iborat.Shuni ta’kidlash kerakki , bozor iqtisodiyoti 
tizimida aksiyadorlik jamiyatlari juda muhim o’rin tutadi.Ular xo’jalik yurituvchi subyektlar orasida 
yuridik shaxs faoliyatini tashkil etishning eng ilg’or shakllaridan biri bo’lib , mavjud mablag’larni 
ishlab chiqarishga jalb qiluvchi , mulkdorlar sinfini shakllantirishda aholining keng qatlamini qamrab 
oluvchi muhim investitsiya manbai hisoblanadi.Bu esa korporativ boshqaruvni amalga oshirishda 
kuchli vosita ekanligi uning subyekt sifatidagi o’ziga xosligini belgilaydi. Mamlakatimizda 
aksiyadorlik jamiyatlari orqali aholi bandligini ta’minlashda muhim o’rin tutadi. Shu boisdan ham 
aksiyadorlik jamiyatlarining jahon iqtisodiyotida yetakchi o’rinni egallashi bejiz emas. Bugungi 
kunda O‘zbekiston aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv tizimini isloh qilish va 
takomillashtirishga o‘zgarishlar va yaxshilanishlarga qaramasdan, korporativ boshqaruv amaliyoti 
korporativ boshqaruvning global tamoyillariga muvofiq amalga oshirilganligini taqozo etadi.
Taʼkidlash lozimki, O‘zbekistonda korporativ boshqaruv islohotlari jadal surʼatlar bilan amalga 
oshirilayotgan bo‘lsa ham, korporativ boshqaruv tizimida bir qator hal etilmagan muammolar yuzaga 
keldi.Bu muammolar quyidagilar: 
•
kompaniyaning investitsiya jozibadorligini oshirish; 
•
moliyaviy resurslarni uzoq muddatli sarmoyalashga tayyor investorlarni jalb qilish; 
•
faoliyat samaradorligini oshirish; 
•
bank kreditlarini olish xarajatlarini kamaytirish; 
•
korxonaning bozor qiymatini oshirish; 
•
kapital bozorlariga kirishni osonlashtirish; 
•
kompaniyaning obro'si va obro'sini yaxshilash. 
O’zbekiston aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv amaliyotini takomillashtirishning 
asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
•
xalqaro tajribani tarqatish;
•
mulkdorlarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishni normativ-huquqiy tartibga 
solishda faol ishtirok etish;
•
sarmoyalarni jalb qilishga e'tibor qaratish 
Buning uchun quyidagi yo'nalishlar bo'yicha bir qator tadbirlarni o'tkazish maqsadga muvofiqdir:
1.
sertifikatlanmagan qimmatli qog'ozlarni noqonuniy hisobdan chiqarilishining oldini olishning 
samarali mexanizmini shakllantirish; 
2.
oshkoralik va oshkoralik tamoyilini tarqatish; 
3.
oddiy aktsiyalarning 30 foizidan ko'prog'ini sotib olish tartibini shakllantirish va aniqlashtirish 
orqali korporativ sotib olishning qat'iy qoidalari va tartiblarini ishlab chiqish; 
4.
yuridik shaxslarni tashkil etish va tugatishning amaldagi tartibini modernizatsiya qilish; 
5.
direktorlar kengashini shakllantirish jarayoniga oydinlik kiritish; 
6.
kollegial yoki yakka organning boshqaruv funktsiyalarini taqsimlash modellari va strategik 
boshqaruviga nisbatan o'zgaruvchanlik prinsipini amalga oshirish;
7.
korporatsiya ichidagi nizolarni hal qilish mexanizmini takomillashtirish. 
Bugungi kunda ushbu tadbirlarni amalga oshirish bo'yicha bosqichma-bosqich ish olib 
borilayotgani haqida bahslashish mumkin. Xususan, 2019 yilda yangi Korporativ boshqaruv 
kodeksining qabul qilinganligini ta'kidlash lozim. Mamlakat rahbariyatining fikriga ko'ra, bu 
investorlarning ichki fond bozoriga bo'lgan ishonchini oshiradi va tashkilotlarning samaradorligini 
oshiradi. Tasdiqlangan Kodeksdagi o'zgarishlarning aksariyati davlat kompaniyalariga qaratilgan va 
quyidagilar bilan bog'liq: 
1.
korporatsiyada nazorat funktsiyalarini sun'iy ravishda taqsimlanishining oldini olish; 
2.
aktsiyalar egalari, dividendlar yoki tugatish qiymatidan tashqari, tashkilot hisobidan boshqa 
daromadlarni oladigan holatlardan tashqari;

179 
3.
ijro etuvchi organlarni saylash yoki tugatish funktsiyasini direktorlar kengashiga o'tkazish; 
4.
mustaqil shaxslarni direktorlar kengashida ishtirok etish uchun 1: 3 nisbatda jalb qilish. 
Shunday qilib, zamonaviy sharoitlarda korporativ boshqaruv alohida ahamiyatga ega. Har bir 
o'zini hurmat qiladigan kompaniya ilmiy uslub va innovatsion texnologiyalarga asoslangan holda 
samarali boshqaruv tizimini shakllantirishga majburdir. Bu nafaqat korporatsiya ichida ijobiy 
natijalarga erishish, balki xalqaro darajaga chiqish, ishlab chiqarish va boshqarish samaradorligini 
oshirishga imkon beradi. Korporativ boshqaruv tizimining o'ziga xos xususiyatlari asosan umumiy 
iqtisodiy omillar, davlat siyosati, raqobat darajasi, huquqiy va iqtisodiy muhitning o'ziga xos 
xususiyatlari, ishbilarmonlik odob-axloqi va korporatsiyaning jamiyat oldida, masalan, ekologiya 
sohasidagi ijtimoiy mas'uliyatini anglashi bilan belgilanadi.
Jahon banki tomonidan belgilangan samarali korporativ boshqaruv tizimining belgilari: 
•
kompaniya faoliyati, menejerlar faoliyatini monitoring qilish jarayoni va natijalari to'g'risida 
moliyaviy va boshqa ishbilarmonlik ma'lumotlarining shaffofligi; 
•
barcha aksiyadorlarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish va ta'minlash; 
•
korporatsiya direktorlarining strategiyasini belgilashda, biznes-rejalarni tasdiqlashda, boshqa 
muhim qarorlarni qabul qilishda, agar kerak bo'lsa, menejerlarni tayinlashda, monitoring qilishda, 
menejerlarni almashtirishda mustaqilligi moliyaviy oqimlarni (foyda) va shu bilan birga 
aktsiyadorlarga to'lovlarni maksimal darajada oshirish. 
O’zbekiston iqtisodiyotida esa korporativ boshqaruv tuzilmalarining faoliyatini 
takomillashtirish mexanizmlari xorijiy mamlakatlar tajribasi asosida yaratilgan bo’lib, kundan 
kunga rivojlanib bormoqda. Bunda asosiy e'tibor bozor iqtisodiyoti sharoitida korporativ 
tuzilmalarning mavqeini mustahkamlash va tavakkalchilik holatlarining vujudga kelishi hamda 
ushbu jarayonda innovatsion boshqaruv strategiyalarini amaliyotga samarali tatbiq etish, korxona 
samaradorligini yaxshilash masalalariga qaratildi. tahlillarimizdan xulosa qilish mumkinki, IXXT 
tamoyillariga to‘liq mos keladigan aktsiyadorlik jamiyatlari tomonidan korporativ boshqaruv 
tizimining samarali faoliyat ko‘rsatishi, shuningdek, korporativ boshqaruv samarali amalga 
oshirilishi uchun O‘zbekistonda yetarli shart-sharoitlar yaratilgan. 

Download 9,47 Mb.