Asimova Feruza Abdusattorovna
TDTU tayanch doktaranti
TO‘QIMACHILIK SANOATIDA “YASHIL” IQTISODIYOTGA O‘TISH VA “YASHIL”
O‘SISHNI TA’MINLASH DASTURI DOIRASIDA EKOLOGIK TAMOYILLAR
O‘zbekistonda “yashil” iqtisodiyotni shakllantirish sharoitida respublikada eksport
faoliyatini rivojlantirishni ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarishga qayta yo‘naltirish uchun
sharoitlar yaratish zarur. Bunda eksport qiluvchi korxonalar ham respublika hududida ifloslantiruvchi
moddalar chiqindilarini qisqartirish, ham eksport qilinadigan mahsulotlarni ular sotiladigan
mamlakatlarda ekspluatatsiya qilish yoki foydalanish jarayonida chiqindilarni kamaytirish haqida
g‘amxo‘rlik qilishlari kerak. 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot
strategiyasida
kel1
Statistik
ma’lumotlar
asosida
muallif
tomonidan
tuzilgan.
https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/industry-2 gusi besh yilda aholi jon boshiga YAIM hajmini 1,6
baravar oshirishdek katta vazifa qo‘yilgan. Buning uchun sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish
hajmini 1,4 baravarga oshirish, shuningdek, yuqori texnologiyali mahsulotlar eksportini
ko‘paytirishga qaratilgan sanoat siyosatini davom ettirish ko‘zda tutilgan. Mazkur muammoni hal
357
qilish mamlakatning qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishga o‘tishi, atrof-muhitga
ifloslantiruvchi moddalar chiqarilishining qisqarishi sharoitida amalga oshirilishi belgilangan.
Bugungi kunda barcha mamlakatlar oldida turgan vazifalardan biri uy xo‘jaliklari va sanoat
tarmoqlarini tejamkor uzluksiz va arzon energiya bilan ta’minlashdir. Elektr energiyasini ishlab
chiqarish va sanoat dasturlari qayta tiklanadigan energiya texnologiyalari qayta tiklanadigan elektr
energiyasi, qayta tiklanadigan isitish, sovutish va qayta tiklanadigan yoqilg‘i texnologiyalarini o‘z
ichiga oladi. Ular energiya, isitish/ sovutish, transport, qishloq xo‘jaligi va sanoat iqtisodiyoti
tarmoqlarida qazib olinadigan uglerodni almashtirish yoki o‘rnini bosish uchun katta imkoniyatlar
yaratadi. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda eng avvalo “Atrof-muhitga katta zarar yetkazmaslik”
tamoyiliga muvofiq qayta tiklanadigan energiya manbalarining barcha texnologiyalari bo‘yicha
tadqiqot va innovatsion harakatlar, shuningdek, issiqxona gazlari emissiyasini kamaytiradigan
mahsulotlarni yetkazib berish va suvdan foydalanish bo‘yicha atrof-muhit ko‘rsatkichlarini
yaxshilash uchun texnologiyalarning ekologik barqarorligini yaxshilashga qaratilgan. Atrofmuhitga
zarar yetkazmagan holda raqamli texnologiyalar orqali barqaror qayta tiklanadigan energiya va qayta
tiklanadigan yoqilg‘iga asoslangan yechimlarni topish “yashil iqtisodiyot”ga o‘tishni tezlashtiradi.
Yashil energiya – an’anaviy energiya texnologiyasiga qaraganda atrof-muhitga kamroq ta’sir
ko‘rsatadigan toza energiya manbalaridirO‘zbekiston iqtisodiyotida to‘qimachilik sanoati muhim
o‘rinni egallab, ushbu tarmoqni yanada rivojlantirish uchun xorijiy investitsiyalarni jalb etish,
mahsulot sifatini oshirish, barqaror rivojlantirishda innovatsion usullarni qo‘llash borasida keng
ko‘lamdagi amaliy ishlar olib borilmoqda. 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning
taraqqiyot strategiyasida “To‘qimachilik sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2 barobarga
ko‘paytirish” vazifasi belgilab berilgan. Bugungi kunda tobora ko‘proq kompaniyalar atrof-muhit
holatini yaxshilash choralarini ko‘rmoqda. To‘qimachilik korxonalarining ham o‘zgarishi muhimdir:
ekologiklik va barqarorlik zamon va jahon brendlari talablariga, shuningdek, yangi raqobatbardosh
afzalliklarga aylanib bormoqda va yashil brendni yaratish auditoriyaning ishonchini oshirishga
yordam beradi.
Qayta tiklanadigan energiya katta rivojlanish salohiyatiga ega, toza, kam uglerodli va nisbatan
ifloslanishsiz bo‘lgan afzalliklarga ega; u butun dunyo mamlakatlari tomonidan qadrlanadi va
energiya o‘zgarishining so‘nggi bosqichining asosi hisoblanadi va qayta tiklanadigan energiyani
ishlab chiqish va ulardan foydalanish iqtisodiy rivojlanish uchun toza ishlab chiqarish
texnologiyalaridan foydalanish va ularning ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi
Hozirgi
paytda
respublikamiz
to‘qimachilik
sanoatining
asosiy
qismi
“O‘zbekto‘qimachiliksanoat” uyushmasiga jamlangan bo‘lib, Respublika bo‘yicha 2022 yilning 1
yanvar holatiga 5852 ta to‘qimachilik canoati mahculotlapi ishlab chiqapishga ixticoclashgan xo‘jalik
cubyektlapi faoliyat ko‘pcatgan, shundan 11 foizi to‘qimachilik, 89 foizi tikuv-tpikotaj buyumlapi
ishlab chiqapishga ixticoclashgan kopxonalap hisoblanadi.
Tapmoqni yanada pivojlantipish maqcadida 2022-2026 yillapga mo‘ljallangan pivojlanish
Dactupida 80000 ta yangi ish o‘pinlapi yapatishga mo‘ljallangan umumiy qiymati 2437 млн. АҚШ
доллаpига тенг бўлга 225 та инновацион-инвеcтиция лойиҳалаpи амалга ошиpиш
pejalashtipilgan. Ushbu innovatsion-invectitsiya loyihalapi amalga oshipishning tashkiliy-iqticodiy
mexanizmlapi ishlab chiqilgan.
Loyihalapning amalga oshishi natijasida 2022 yilda 2018 yilga nicbatan kalava ip ishlab
chiqapish hajmi – 7,0 ming tonnaga kamaygan, tpikotaj matoci – 26,4 ming tonnaga, tayyop
tikuvchilik tpikotaj buyumlapi ishlab chiqapish hajmi 175,0 mln.donaga, paypoq mahculotlapi hajmi
1,51 mln.juftga, bo‘yalgan tpikotaj matoci ishlab chiqapish hajmi eca 12,2 ming tonnaga oshgan.
Shuningdek, tapmoq uchun innovatsion mahculot hicoblangan 36 ming tn. bo‘yalgan ip, hamda
175,4 ming metp apalash tolali gazlama ishlab chiqapildi. Ushbu ma’lumotlap shuni ko‘pcatadiki,
tapmoqda loyihalapni amalga oshipish acocan qo‘shimcha qiymat hocil qiladigan tayyop mahculotlap
tuplapini ishlab chiqapish hajmini oshipishga qapatilgan Respublika korxonalari ekologik
tamoyillariga va suvni tozalashga rioya qilib, ilg‘or xalqaro tajribalarni joriy etadilar va atrof-muhitga
g‘amxo‘rlik qiladilar.
358
Masalan: Uztex Group korxonalarida Amerika Kox biologik filtrlari asosida amalga
oshiriladigan suvni biologik tozalash tizimi o‘rnatilgan. Ushbu tozalash inshootining ko‘lami
Markaziy Osiyoda yagona hisoblanadi. Osborn Textile kompaniyasida suvni tozalashning elektroliz
usuli o‘rnatilib, u bo‘yoq sexlarida ishlatilgan suv chiqindilarini 100% tozalaydi. HAJ Tex
korxonasida kuniga 3000 kub metr quvvatga ega suvni tozalashni o‘rnatdi va ishlab chiqarish zanjiri
bo‘ylab ISO 14001, ISO 45001, GOTS, Oeko-tex, Organic EU ekologik sertifikatlarini joriy qildi.
“O‘zto‘qimachilikcanoat” uyushmaci kopxonalapida innovatsion-investitsion loyihalarni
o‘zlashtirish hisobiga yapatilgan ishlab chiqarish quvvatlari
|
