49
g`oyalardan biri diagnostik tadqiqotlar asosida yoshlarning qiziqish, layoqat va
qobiliyatlarini tashhis qilib, ularni to’g`ri kasb tanlashga yo’naltirish
ishlarini
tashkil etish hisoblanadi. Bu g`oya XX asrning 30-yillarida keng tarqalgan bo’lib,
bunda testlar keng qo’llanilgan. Testlarning takomillashtirilmaganligi, noto’g`ri
qo’llanilganligi va boshqa bir qator sabablarga ko’ra, tashhisli tadqiqot
―tarbiyalovchi kontseptsiya‖ bilan almashtirildi va ular bir-biriga qarama-qarshi
qo’yildi. Ammo o’sha
vaqtdayoq tashhis ham, tarbiya ham kasb-hunarga
yo’naltirishning amaliy ishlarida birdek muhim ahamiyatga ega ekanligi aniq va
ravshan edi.
Mamlakatimizda ta`lim tizimini tubdan isloh qilish boshlanib, ―Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi‖ amaliyotga joriy etilayotgan bugungi kunda tashhisning
roli ortib bormoqda. Mamlakatimizning barcha tumanlarida kasb-hunarga
yo’naltirish va psixologik-pedagogik tashhis markazlarining ochilganligi fikrimiz
isbotidir. Bugungi kunda kasb-hunarga yo’naltirish
tizimining asosiy vazifasi
o’quvchilarga ularning qiziqish, layoqat, qobiliyat va imkoniyatlarini to’g`ri
tashhis qilib, ixtiyoriy majburiy ta`lim tizimini, ya`ni akademik litsey yoki
kasb-hunar kollejida davom ettiriladigan ta`lim yo’nalishini ongli va to’g`ri
tanlashlarida asqotadigan,
ilmiy asoslangan, to’laqonli maslahatlar berishdir. Bu
maslahatlar tavsiya xarakteriga ega bo’lib, haqiqiy tanlashni o’quvchining o’zi
amalga oshiradi.
Umumta`lim maktablarining kasb-hunarga yo’naltirish ishining maqsad va
vazifasi shu hudud ehtiyoji uchun zarur kasblarga - kasb-hunar kollejlarining
mavjud soha yo’nalishlariga, o’quvchilarning imkoniyatlarini hisobga olgan holda
tavsiya berishdan iborat. Buni muvaffaqiyatli amalga oshirish esa kasb-hunarga
yo’naltirish tizimidagi turli yo’nalish bo’yicha olib borilgan
ishlarning sifatiga
bog`liq.
Kasbga yo’naltirish tizimining asosiy tarkibiy qismlari: kasblar to’g`risida
nazorat, dastlabki kasbiy tashhis, kasb tanlashga oid maslahatlar, kasb-hunarga
saralab olish, ijtimoiy-kasbiy muvofiqlik, kasbiy tarbiya kabilardan iborat.
50
Kasblar to’g`risida axborot berish o’quvchilarni
turli xil mehnat turlari,
kasblar shajarasi, kasblarning o’ziga xos xususiyatlari, xalq xo’jaligi jumladan, ular
yashayotgan hududning kadrlarga bo’lgan ehtiyojlari, eng yaqin joylashgan
kasb-hunar kollejlari va ularda tayyorlanayotgan mutaxassisliklar tavsifi bilan
tanishtirishni o’z ichiga oladi. Kasblar haqida tartibsiz ma`lumot bermaslik uchun
o’quvchilar oladigan bilimlarni ma`lum bir tizimga solish lozim. Kasblar haqida
axborot berish o’quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini
hisobga olgan
holda olib borilishi zarur.
