J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

buyerdaa = x /TT — kuchlanishni rostlash koeffitsienti (bu koeffitsient elektron kalit TK ning nisbiy ulanish davomiyligiga teng).
Bunda 0‘TMining aylanish chastotasi
n = (aU — I_a *SR_a) / (C_eO), (31.31)
bu yerda l_a = Io— yakor tokining o‘rtacha qiymati.
Yakor tokining pulslanishi AI (5+10)% dan oshmagan ish rejimda yakor chulg'amiga beriladigan kuchlanishning har xil qiymatlarida olingan 0‘TM ning tezlik va mexanik xarakteristikalari (31.14-rasm, 1, 2 va 3), 0‘T manbasidan 0‘TMiga beriluvchi kuchlanish U ni o‘zgartirib olingan xuddi shunday xarakteristikalariga o‘xshash boTadi.
Parallel qo‘zg‘atishli 0‘TMining yuki kamayganda yakor tokining pulslanishi oshadi va biror kritik yuklamada pulslanib keladigan toklar ish rejimi boshlanadi. Yakor toki I_a=0 boTganda E_a=U boTganligidan ideal salt ishlashdagi aylanish chastotasi n = U / (C_E) vaqt x ga, ya’ni kuchlanishni rostlash koeffitsienti a ga bogTiq emas. Shu tufayli, elektr motori pulslanib keladigan toklar bilan ishlash rejimiga o‘tgandan keyin, qandaydir kritik aylanish chastotada (n_kr), tezlik va mexanik xarakteristikalarning absissalar o‘qiga nisbatan ogTsh burchagi keskin o‘zgaradi (31.16-rasmda — boshlangTch qismi). Aylanish chastotaning n₀ > n > n_kr o'zgarish chegarasida esa, bu xarakteristikalar xuddi, yakor zanjiriga reostat ulash yoTi bilan aylanish chastotasini rostlashdagi o‘zgarish shakliga o‘xshaydi.
Aylanish chastotasining kritik qiymati quyidagiga teng:
n_kr=n₀*(e«P-l)/(ei>-l), (31.32)
bu yerda (3=T/T_a; T_a=(L+L_a)/ 1R ₍— yakor chulg‘ami zanjirining vaqt doimiysi. *
0‘TMiga beriladigan kuchlanishning o‘rtacha qiymati Uo elektron kalit TKga (x = const boTganda) beriluvchi boshqarish impulslarining berilish davri T ning davomiyligini o‘zgartirish (chastotali-impulsli rostlash) yoTi bilan, yoki davr T ning o‘zgarmas qiymatida vaqt x ni o‘zgartirish (impuls kengligini rostlash) yoTi bilan rostlanadi. Qurama rostlashdan ham foydalaniladilar, bunda ham davr T ni, hamda vaqt x ni birgalikda o‘zgartiradilar. Shunday qilib, impulsli uslub, 0‘TM aylanish chastotasini kuchlanishi o‘zgarmas boTgan manbadan ta’minlanganda uning yakor zanjiri reostatsiz boTsa ham, keng chegarada rostlashga imkon beradi. Bunda qo'shimcha isroflar deyarli boTmaydi.
Nazorat savollari:
7. O'TM ning tuzilishi va ishlash prinsipini gapirib bering.

2. 
   Parallel qo‘zg‘atishli 0‘TMni “reostatli”ishga tushirish jarayonidagi tok, moment va aylanish chastotalaming o‘zgarish xarakteri qanday?
   
3. 
   Nirna uchun ketma-ketqo‘zg‘atishli 0‘TMniyuksizishga tushirib bo‘lmaydi?
   
4. 
   Parallel qo‘zg‘atishli 0‘TMning ish xarakteristikalarini tahlilqilib bering.
   
5. 
   0‘TM va ish mexanizmining turg‘un ishlash sharti nima bilan xarakterlanadi ?
   
6. 
   0‘TMlarining aylanish chastotasini fostlash usullari nimalardan iborat?
   
7. 
   0‘TM lari aylanish chastotasini rostlashning zamonaviy usullari qanday?