217
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
qilishga, yaxshi o‘ylab ko‘rilmagan xatti-harakatlarga yo‘l qo‘yishga haqqimiz yo‘q”40 deya
ta’kidlashi, zamonaviy har bir rahbardan samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish ko‘nikmasiga
ega bo‘lishni taqozo etadi.
Bugungi siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy hayotimiz tez sur’atlar bilan jadal o‘zgarib borayotgan
bir paytda, davlat va jamiyat boshqaruvini samarali tashkil etishni jamiyatdagi o‘zgarishlarni
payqay
olayotgan, o‘zgarishlarga moslasha oladigan, boshqaruv qarorlari bo‘yicha bilimlarni
puxta egallagan, hamda ushbu qabul qilingan qarorlarni hayotga muvaffaqiyatli tatbiq eta oladigan
rahbargina ta’minlay olishi mumkin. Shuning uchun ham yosh rahbar, ya’ni boshqaruvchi qaror
qabul qilishda nazariy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishi muhim.
Qaror qabul qilish muammolarini muhokama qilish tegishli nafaqat amaliy faoliyat sohasi,
balki ushbu masalani tahlil qilishning nazariy darajasi. Qaror qabul qilish nazariyasining uslubiy
asoslarini izlash, xususan, asosiy kontseptual apparatni joriy etish, qaror qabul qilish nazariyasi
uchun asos bo‘lishi mumkin bo‘lgan kontseptual strategiyalarni izlash bilan bog‘liq. J.Dyui ham
shunday deb yozgan edi: “Fanning asosiy predmetlaridan biri har bir tipik bilim sohasi uchun bir-
biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan bir qancha tushuncha
va tamoyillarni yetkazishdirki,
ularning har biri ma’lum shartlarga ko‘ra boshqasini keltirib chiqaradi, bu esa ma’lum boshqa
sharoitlarda yuzaga keladi. , uchinchisini nazarda tutadi va hokazo."41
Qaror qabul qilish tushunchasi har qanday tashkilot faoliyatining deyarli har bir jabhasini
qamrab olishi va ushbu jarayon o‘ta muhim bo‘lganligini hisobga olgan holda, asosan “ijtimoiy
tizim” maktabi davomchilari bo‘lgan bir qator tadqiqotchilarning
boshqaruv tizimidagi ushbu
jihatga katta ahamiyat qaratishiga sabab bo‘ldi. Jumladan, ushbu ilmiy yo‘nalish vakillaridan biri
G.Saymon, boshqaruvning mohiyatini “tashkilotning har bir vakili qarorlari ma’lum bir fakt yoki
qiymatga asoslangan sabab orqali shakllanishida”42 ko‘ra bildi.
Har qanday sohada qabul qilingan qaror samaradorligi uni bajarish sifati va amalga
oshirishga bog‘liq. Ba’zida qabul qilingan qarorlar o‘z vaqtida amalga oshmasligi va kutilgan
natijalarga olib kelmasligi mumkin. Qarorni qabul qilishdan oldin samarasi past bo‘lishi bashorat
etilgan qaror loyihasi amalda yuqori samaraga erishishi mumkin yoki samaradorligi yuqori taxmin
qilingan qaror loyihasi past natija berishi mumkin.
Shuning uchun ham qaror qabul qilishda maqsadlarni amalga oshirish imkoniyatini, qarorni
tartibga solish ta’sirini baholash muhim. Qaror qabul qilish natijasi
tashkilot maqsadlariga
erishishga to‘sqinlik qiluvchi ziddiyatlarni tugatish yoki bartaraf etish, qarorlarni
muvofiqlashtirish mexanizmi – qaror bilan ijrochilarning “kelishuvi” aniq belgilangan bo‘lishi
kerak.
Shuningdek, S. YAngning fikricha, “agar qaror tushunchasi shunchaki tanlov bo‘lmasdan,
muammolarning echimini anglatsa, bunday holda tashkilotdagi istalgan boshqaruv qarori nafaqat
rahbardan, balki ijrochidan ham birdek hamkorlikni talab etadi43.
Bu ma’noda, boshqaruv modeli doirasida boshqarish funksiyalarini amalga oshirish faoliyati
bilan “qarorlarni muvofiqlashtirish” bosqichi mohiyati yuzasidan savol tug‘iladi.
Shuni ta’kidlash
mumkinki, boshqarish bu nisbatan kengroq bo‘lgan faoliyat sohasi.
“Qarorlar bo‘yicha kelishish” bosqichining maqsadlari boshqarish funksiyasi maqsadlarini to‘liq
qamrab ololmaydi. Mazkur holatda boshqaruv qarorlarini qabul qilish usullariga e’tibor qaratish
muhim (1-rasm).
40
Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан
бирга қурамиз. // “Халқ сўзи”, 2016 йил 14 декабрь.
41
Дьюи Дж. Психология и педагогика. М., 1999. С.77.
42
Гвишиани Д.М. Организация и управление. М., 1972
43
Янг С. Системное управление организацией. М., 1972.
