|
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatiniBog'liq ЖДПУ Мактаб менежменти 06 12 22 Анжуман тўплам 32
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
ovozning birgina tovushi ham akustik ahamiyatga egadir. Uni bilgan holda ovozning kerakli
xususiyatlarini yuzaga keltirish mumkin. Tovush deganda akustikada tebranish va to‘lqinlarning
zich muhitda tarqalishi tushuniladi. Ovoz tovushi to‘lqin ko‘rinishida havo qismlarining
tebranishidir. Bu to‘lqinlar ovoz boylamlarida yuzaga kelib, ularni bir-biriga yaqin joylashgani,
tarangligi natijasida havo oqimi o‘tib, boylam osti bosimi yuqori va nerv impulslarining ta'sirida
tebranish yuzaga keladi. Tovush to‘lqinlari kekirdakda hosil bo‘lib, faqat tashqariga emas,
organizmning ichki to‘qimalarida ham tarqalib, bosh, bo‘yin, ko‘krak to‘qimalarida tebranish hosil
qiladi, shunga ko‘ra ovoz to‘lqinlarining bir qismigina tashqarida tarqalib eshituvchining
qulog‘iga yetib boradi.
Ovoz buzilishlari kelib chiqishiga ko‘ra markaziy va periferik qismlarga bo‘linadi, ularning
har biri organik va funksional bo‘lishi mumkin.Ovoz buzilishlari mexanizmi xiqildoqda nerv-
muskul apparatidagi hamda ovoz bo‘lmalarida paydo bo‘ladigan oddiy gipo yoki gipertonuslar va
ular harakatidagi o‘zgarishlar xarakteriga bog‘liq.
Organik ovoz buzilishlari. Organik ovoz buzilishlari asosan ovoz apparatida anatomik
o‘zgarishlar yoki surunkali shamollash natijasida paydo bo‘ladi.
Periferik xarakterdagi organik ovoz buzilishlari asosida ovoz apparati kasalliklari: un
paychalaridagi tugunchalar, bo‘g‘iz va un paychalarining papilamatozlari (o‘simtalar), bo‘g‘iz
stenozi, jarohatlanishlar, kuyishlar yotadi. Bular periferik xarakterdagi organik ovoz buzilishlarini
keltirib chiqaradi. Organik ovoz buzilishlariga shuningdek, bo‘g‘iz raki yoki bo‘g‘iz
tuberkulyozida bo‘g‘zini tibbiy yo‘l bilan olib tashlangan kishilarning ovozi ham kiradi.
Ovoz - o‘z xususiyatlariga ko‘ra xilma-xil bo‘lgan tovushlar to‘plami. Ovoz o‘ziga xos
akustik xususiyatlarga ega: kuch, balandlik va tembr.
Ovozning shakllanishida diafragma, o‘pka, bronxlar, traxeya, halqum, farenks, burun-
halqum, og‘iz va burun faol ishtirok etadi.
Har xil kasalliklar va og‘iz bo‘shlig‘i va ovoz paychalarining travmatik shikastlanishlari,
rezonator tizimining buzilishi, nafas olish organlari kasalliklari, yurak-qon tomir tizimi
kasalliklari, endokrin kasalliklar, eshitish qobiliyatining buzilishi, zararli omillar ovozning
buzilishiga olib kelishi mumkin.
Nutq buzilishining barcha sabablari odatda ikkita katta guruhga bo‘linadi - organik va
funksional. Ular, o‘z navbatida, markaziy va periferiklarga ham bo‘linadi.
Organik kasalliklarga uning periferik yoki markaziy bo‘limlarida vokal apparatining
anatomik tuzilishini o‘zgartirishga olib keladigan kasalliklar kiradi. Funktsional ovoz buzilishlari
ovoz apparatining organik shikastlanishi bilan bog‘liq emas, balki faqat uning funksiyasining
o‘zgarishi bilan bog‘liq. Ovoz buzilishining ushbu guruhi ham markaziy va periferiklarga
bo‘linadi. Bolalarda bu buzilishlar kattalarga qaraganda kamroq uchraydi.
Bolalarda ovoz funksiyasini tiklash, tibbiyot va nutq terapiyasining ixtisoslashgan sohasi -
fonopediyaning kompleks birgalikdagi sa'y-harakatlarida amalga oshiriladi. Artikulyatsiya, nafas
olish va ovoz mashqlari psixoterapiya, fizioterapiya va tibbiy davolanish bilan birlashtiriladi.
Bolalar LOR bo‘limlarida va poliklinikalardagi logopediya xonalarida ixtisoslashtirilgan yordam
oladi.
Shuning uchun nutq buzilishlarini o‘z vaqtida aniqlash va bartaraf etish juda muhimdir. Eng
boshidanoq bolaning nutqini meyorga keltirish mutlaqo zarur, shunda hech narsa uning to‘liq
o‘qishiga, ishlashiga va yashashiga to‘sqinlik qilmaydi.
Ovoz buzilishini oldini olish uchun maktabgacha yoshdagi bolaning ovozini himoya qilish
kerak, bolalarni juda baland ovozda gapirishga, baland ovozda qo‘shiq aytishga yo‘l qo‘ymaslik
kerak. Zero, bolaning sog‘lom ovozi uning muvaffaqiyatli rivojlanishi, tarbiyasi va ta’lim
olishining garovidir.
|
| |
