“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
216
tabiatshunoslik dasturiga muvofiq, o‘lkashunoslik xususiyatlari hisobga olinib belgilanadi. Barcha xona
o‘simliklari ularning nomlari, qachon va qayerdan olinganligi to‘g‘risida ma’lumotlar yozilgan yorliqlarga
ega bo‘lishlari zarur.
Zamonaviy jamiyatda ekologik muammolarning dolzarbligi ekologik ta’lim masalalarini oldingi
o‘rinlarga olib chiqib qo‘yishi holati mavjud. Maktabgacha ta’lim tashkilotida
muhim vazifalardan biri
bolalarga faqatgina, tabiatning go‘zalligini ochib berish emas, balki ularni o‘zi payqashga va qadrlashga
o‘rgatishdir. Bu jarayonda biz maktabgacha yoshdagi bolalrni tabiat bilan tanishtirishda quyidagi usullardan
foydalanamiz.
Shuningdek, bolalar bilan tabiatni tanishtirish ishlari olib borilayotganda yanada samarali jihati ota-
onalarni bolalar bilan birgalikda ishlashda ishtirok etishi maktabgacha yoshdagi bolalarning vazifaga bo‘lgan
qiziqishini yanada oshirib, oila a’zolari o‘rtasida ijobiy munosabat o‘rnatishga, shakllantirishga, ularni hissiy
jihatdan yaqinlashtirishga va kattalar orasida ekologik madaniyatni shakllantirishga yordam beradi. Asosiy
tamoni shundaki, ota-onalarni bunday faoliyatga qiziqtirish, ularga shaxsan muhim ekologik ma’lumotlarni
taqdim etish lozimdir. Tarbiyalanuvchilarda ekologik tarbiyani shakllantirish, ekologik madaniyat tuyg‘usini
yaratish
bevosita
atrof-muhitni
o‘rgatish bilan aloqadordir. Pedagogik izlanishlar natijasida
tarbiyalanuvchilarda ekologik tarbiyani shakllantirishning metodlari, usul va uslublari aniqlangan. Bolalarda
tarbiya turini shakllantirishda pedagogik kuzatuv, suhbat va savol-javob metodlari muhim o‘rin tutishi bizga
ma’lum. Shuningdek, maktabgacha yoshdagi bolalarning ekologik madaniyatini shakllantirish jarayonida
quyidagi shakl va usullar alohida ahamiyatga ega.
–Og‘zaki va adabiy usullar (hikoyalar o‘qish);
–Bolalar o‘yinlari;
–Kuzatuv;
–Elementar qidirish faoliyati;
–Modellashtirish;
–Ekologik faoliyat[3]
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida yuqorida ta’kidlab o‘tilgan metod, usul, uslublardan keng
miqyosda foydalaniladi va ta’lim va tarbiya samaradorligiga erishiladi. Asosan bolalar faoliyatlarda “Ilm fan
va tabiat” markazida kuzatish metodidan ko‘p foydalaniladi.
Pedagogikada umuman olganda maktabgacha ta’lim tashkilotida metod - pedagog-tarbiaychi va ta’lim
oluvchining (bolaning) ma’lum ta’lim tarbiyaviy natijasi: bilimlarni egallash,| malaka va ko‘nikmalarni hosil
qilish, qobiliyatlarni o‘stirish, axloqiy sifatlar, xulq odatlarni shakllantirishga erishish uchun mo‘ljallangan
hamkorlikdagi faoliyatining usulidir. Bolalar bog‘chasida bolalarni tabiat bilan tanishtirish jarayonida turli
metodlardan foydalaniladi. Metodlarni tanlashda tarbiyachi
bolalarning yosh xususiyatlari, psixologiyasi,
bilimlari, dastur talablari, o‘z o‘lkasi iqlimining tabiati, pedagogik tamoyillarga moslashishini bilamiz.
Yuqoridagi| metodlar bir-biri bilan uzviy bog‘liq va birbirini to‘ldiradi. “Ilm fan va tabiat” markazida asosan
turli xil tajribalar o‘tkaziladi, o‘simliklar o‘stiriladi va hayvonlar parvarishlanadi. Ushbu faoliyat markazida
qilinadigan ishlar asosan kuzatuv asosida o‘rganib olinadi va takrorlash orqali mustahkamlanadi.
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
217
Mustahkamlash maboynida suhbat va savol-javob metodlardan foydalaniladi. Suhbat va savol-javob
metodlari ham tarbiyalalanuvchilar bilan keng qo‘llaniladi, sababi maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ko‘p
muloqat qilish, suhbatlashish, ularda keng fikr yuritish va qo‘rqmasdan, o‘ziga ishonch bilan fikr bildirish
holatlari paydo bo‘ladi, guruh tarbiyachisi va uning tarbiyalanuvchilari o‘rtasida yaqinlik va iliq munosabat
paydo qiladi, va bu ta’lim berishda va ta’lim olishda ijobiy samara beradi. Shuningdek, ahamiyatga maolik
tamoni shundaki ushbu metodlardan foydalanish tarbiyalanuvchilarda komunikativ mahorat, kreativlik,
ijtimoiylashuv kabi taraflari rivojlanadi. Bu sifatlarni shakllanishi jamiyatdagi kuzatiladigan turli xil
muammolarni yechimi hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, jamiyatimizda kuzatilayotgan
nafaqat ekologik muammo, balki boshqa
muammolarning ham yechim jamiyatimizning har bir a’zolarini qo‘lida. Bu muammolarga yechim topish va
ularni bartaraf etish uchun chora-tadbirlar ko‘rishning asosi maktabgacha yosh davridan boshlanadi. Bu kabi
ishlarni tashkillashtirish va amalga oshirish uchun davlatimiz tamonidan keng ko‘lamli ishlar amalga
oshirilmoqda va kundan-kunga bu sohaga e’tibor kuchaymoqda. Maktabgacha ta’lim sohasiga doir turli xil
markazlar, shart-sharoitlar hamda, tarbiyachilarimiz uchun maxsus seminar-treninglar, ular o‘z ustilarida
ishlab shu sohaning mukammal, malakali kadrlari bo‘lishlari uchun “Yil tarbiyachisi” kabi ko‘rik-tanlovlar
tashkillashtirib kelinmoqda. Bu kabi ishlarning tasdig‘i sifatida milliy aql markazimizni yaratishimiz
bo‘yicha qilinayotgan ishlarni aytishimiz mumkin. Haqiqatdan ham biz yaratishimiz kerak bo‘lgan milliy aql
markazlarimizda bolalar o‘rganishi kerak bo‘lgan ko‘nikmalarga tanqidiy fikrlash, ijodiy fikrlash
(ijodkorlik), hamkorlik, muloqot, jismoniy bilim, mantiqiy matematika va ijtimoiylashuv kabi ko‘nikmalar
kiradi.[4]
Maktabgacha ta’lim tizimida qilinishi kerak bo‘lgan va qilinayotgan
ishlar haqida gapirar ekanmiz,
hozirgi kunda ekologik madaniyatni shakllantirishga va jamiyatdagi har bir inson unga amal qilgan holda o‘z
hayot va ish faoliyatlarini olib borishlariga katta e’tibor qaratilmoqda. Shu sababdan bu vazifa erta
davrlardan boshlanadi, aniqrog‘i maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tahsil olib tarbiyalanayotgan bolalarga
o‘rgatiladi. Bu jaroyon tashkilotlarda takomillashtirilgan “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi asosida
tashkillashtiriladi .Bolalarga ekologik tarbiya berish, ekologik madaniyatini shakllantirishda shu sohadagi
tarbiyachi pedagoglar guruhlardagi faoliyat markazlaridan “Ilm-fan va tabiat” markazidan unumli
foydalanishadi. Ushbu jarayonda asosiy vazifani bajarishda tarbiyachiga ham ko‘pgina talablar qo‘yiladi.
Bular quyidagicha: Maktabgacha ta‘lim tashkiloti tarbiyachilaridan bolalarni tabiat bilan tanishtirish uchun
tabiat haqidagi turli fan sohalaridagi katta bilim zahiralariga ega bo‘lishlari, ularning rivojlanish
qonuniyatlarini tushunishlari, aql sohasi (noosfera)ning imkoniyatlarini to‘g‘ri baholay olishlari, tabiatda yuz
beradigan narsa hodisalar orasidagi aloqadorliklarni izohlay olishlari talab etiladi. Shuningek faoliyot
davomida va so’ngida turli xil interfaol metodlar, o’yinlar, o’yinli texnologiyalardan foydalanish orqali
bolalar ta’limida samaraga erishamiz. Misol uchun faoliyat yakunlanish arafasida “Ha-Yo’q” bahsini
o’tkazsak bolalarga bergan bilimlarimizni mustahkamlab olamiz va dars jarayoni qiziqarli tashkil qilingan va
tugallangan bo’ladi[5]. Ayniqsa, o‘zi yashab turgan joy tabiati: fasl
almashinuvlarini kuzata olishi, tabiat
kalendarini tuza olishi, o‘simlik va gullarni ko‘paytirish ko‘nikmasiga o‘rganishi muhim. Bolalarda tabiatga
faol va ehtiyotkorona munosabatni tarbiyalash maktabgacha ta’lim tashkilotida mavjud bo‘lgan hayvon va
o‘simliklarni oziqlantirishga yordam beradi. Tarbiyachidan jonli tabiat burchagini tashkil eta olish, o‘simlik
va hayvonlar uchun ularning tabiatda yashashlariga yaqin shart-sharoitlar yaratish talab etiladi. Bundan
tashqari bolalarga ta’lim-tarbiya berishda ota-onalar ham faol qatnashmoqdalar, ekologik madaniyatni
shakllantirish maboynida ular birgalikda mehnatini tashkil etishadi va bu juda foydali. Avvalo shu kabi
ishlarni amalga oshirish uchun o‘qituvchilarning ekologik savodxonligi darajasini oshirish; bukletlar
umumiy dunyo va xususan shaharda kuzatiladigan dolzarb ekologik muammolar bo‘yicha ota-onalar bilan
ishlashning shakllari, ota-onalar bilan o‘zaro munosabatni qurish bolalar bog‘chasida olib boriladigan
ekologik ta’limning zarur tarkibiy qismidir. Kattalar bolaga namuna bo‘la olishi kerak. Ko‘pgina ota-
onalarning bo‘sh vaqti yo‘qligiga qaramay, ular hali ham qo‘shma tadbirda qatnashish takliflariga ishtiyoq
bilan javob berishadi. Shanbalikda bolalar maktabgacha ta’lim tashkilotining
hududini tozalash,
obodonlashtirish, oziqlantiruvchilarni tayyorlash, axlat yig‘ish, batareyalar va boshqalar. Bu kabi chora-
tadbirlardan tashqari yana ham yangi, samarali, zamonaviy usullar, ya’ni ota-onalar bolalar va tarbiyachi
birgalikda hamkorlik olib borishi uslub, va texnologiyalar ishlab chiqilmoqda. Bu ishlar olib borilishi
barobarida kattalarning ham bilimlari va amaliy ko‘nikmalari mustahkamlanadi .
