K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Download 6,9 Mb. Pdf ko'rish
bet	34/156
Sana	16.11.2023
Hajmi	6,9 Mb.
	#99491

1 ... 30 31 32 33 34 35 36 37 ... 156

Bog'liq
K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda is

Dizel yonilg‘isining xiralashish va qotish harorati

oshirish uslublari
Qish mavsumlarida ishlatiladigan dizel yonilg‘ilari bug‘lanuv-
chanlik va qovushoqlik xususiyatlari bo‘yicha amaldagi me’yorlar-
ni qoniqtirishi bilan birga, odatda, kichik (40 atrofida) setan soniga
ega bo‘ladi. Bunga ko‘ra, yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishini
yaxshilashning maxsus uslublarini qo‘llash zarurati paydo bo‘la-
di. Setan sonini oshirish ikki usulda amalga oshiriladi: yonilg‘iga
kimyoviy tarkiblar ta’siri va maxsus qo‘shilmalar qo‘shish yo‘li
bilan.
Setan sonini, yonilg‘iga tarkibida kislorod atomlari bo‘lgan
maxsus qo‘shilmalar qo‘shib, sezilarli darajada oshirish mumkin.
Bunday qo‘shilmalar sifatida organik peroksidlar, azot kislotasi-
ning murakkab efirlari (etilnitrat, izoprapilnitrat) va boshqalardan
foydalaniladi. Bu qo‘shilmalar silindrga yonilg‘i bilan birgalikda
purkalib, ular kuchli oksidlovchi sifatida alangalanish oldi reaksi-
yalarini paydo bo‘lishi va rivojlanishini tezlashtiradi, buning nati-
jasida butun alangalanish oldi jarayoni tezlashadi.
Natijada alangalanishning kechikish davri sezilarli darajada ka-
mayadi, bu, o‘z navbatida, setan soni kichik bo‘lgan yonilg‘ining
tashqi ko‘rinishidan setan soni yuqori bo‘lgan yonilg‘i ko‘rinishiga
mos kelishini ko‘rsatadi.
Maxsus qo‘shilmalarni qo‘shish natijasida yonilg‘ining setan
soni sezilarli darajada ortadi, masalan, hajm birligida bir foiz izo-
propilnitrat qo‘shilganida setan soni 8–12 birlikka ortadi.
Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishini yaxshilashga qaratil-
gan ekspluatatsion tadbirlardan biri qish mavsumida oson alan-
galanadigan yurgazib yuborish suyuqliklaridan foydalanishdir. Bu
67
suyuqlikning asosiy tashkil etuvchisi oson bug‘lanadigan va yaxshi
alangalanadigan etilli efir (C
2
H
5
)
2
O dan iborat.
Atrof muhit harorati past bo‘lganida yonuvchi aralashmaning
sekin o‘t olishi sababli dvigatellarni yurgazib yuborish qiyinlashadi.
Dizelli dvigatellar uchun oson alangalanadigan «Холод D–40»,
karburatorli dvigatellar uchun «Арктика» nomli yurgazib yuborish
suyuqligi ishlab chiqariladi.
Dizellarni yurgazib yuborish suyuqliklariga gazdan olingan
benzin (qaynash harorati 30–100°C bo‘lgan fraksiyalar) va izopro-
pilnitrat qo‘shilganida yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishi va
asosiy yonilg‘ining yonishi tezlashadi, yurgazib yuborish davrida
dizel yumshoqroq ishlaydi. Karburatorli dvigatellarning yurgazib
yuborish suyuqligi «Арктика»gа ozgina miqdorda izopropilnitrat
qo‘shilsa, efir va gazdan olingan benzinning uchqundan alangala-
nishga tayyorlanishi tezlashadi, gazdan olingan benzin esa asosiy
yonilg‘ida ishlashga ravon o‘tishni ta’minlaydi. Yurgazib yubo-
rish davrida yeyilishni kamaytirish uchun yonilg‘iga turbina moyi
(8–12 foiz miqdorida) qo‘shiladi. Elektrodlarni moy bosganida o‘t
oldirish svechalarining ishlash darajasi yomonlashadi, buning ol-
dini olish maqsadida «Арктика» suyuqligiga kam miqdorda moy
qo‘shiladi.
3. 5. Dizel yonilg‘isining xiralashish va qotish harorati
Havo haroratining pasayishi natijasida dvigatel ta’minlash
tizimining bak-yuqori bosimli nasos uchastkasida yonilg‘i uzatish
jarayoni buzilishi mumkin. Yonilg‘i uzatish tartibining buzilishi
va hatto butunlay to‘xtab qolishi yuqori haroratlarda eriydigan ug-
levodorodlarning, birinchi navbatda, normal parafinlarning kristal-
lanishi tufayli vujudga keladi. Qattiq kristall fazalarning miqdori
ortadi. Parafin kristallari kattalashadi va kristall karkas hosil qiladi,
natijada yonilg‘i harakatlanish xususiyatini yo‘qotadi.

68
Kristallanuvchi uglevodorodlar karkaslarining hosil bo‘lishi
natijasida neft mahsulotlarining harakatlanuvchanlik xususiyatini
yo‘qotishi qotish deyiladi.
Qotish holati vujudga kelmagan taqdirda ham, yonilg‘i tarkibida-
gi mavjud mayda kristallarning yonilg‘i filtrlariga o‘tirib qolishi
natijasida dvigatelga yonilg‘i yetkazib berilishi to‘xtab qoladi. Shu
sababli dizel yonilg‘ilari bo‘yicha standartlarda yonilg‘i tarkibidagi
uglevodorodlarning kristallana boshlanishini (xiralashish harorati)
va yonilg‘i harakatlanuvchanligining yo‘qolishini (qotish harorati)
tavsiflovchi ko‘rsatkichlar kiritilgan.

Download 6,9 Mb.

1 ... 30 31 32 33 34 35 36 37 ... 156

Download 6,9 Mb.

Pdf ko'rish