60
og‘ir yuk ko‘taruvchi avtomobillarga o‘rnatiladi. Bu
dvigatellarda
yonilg‘i sifatida dizel yonilg‘isidan foydalaniladi.
Dizel yonilg‘isi – qaynash harorati 200–350°C bo‘lgan ug-
levodoroddan tashkil topgan neft fraksiyasidan iborat. Dizel
yonilg‘isi rangi sariqdan och jigarrangacha bo‘lgan suyuqlik (bu
rangni yonilg‘i tarkibidagi smola beradi) bo‘lib, qovushoqligi
benzinnikiga nisbatan yuqori va qiyin bug‘lanadigan yonuvchi
suyuqlikdir. Ularning tarkibida massasi bo‘yicha taxminan 87 foiz
uglerod, 13 foiz vodorod, 0,5 foizgacha oltingugurt, juda oz
miqdorda kislorod va azot bor. Dizel yonilg‘isining zichligi benzin-
ning zichligi kabi suvning zichligidan kichik (0,78–0,86 g/sm
3
) va
suvda erimaydi. Dizel yonilg‘isi benzin bilan ishlaydigan dvigatelli
avtomobillarga nisbatan 25–30 foiz tejamli bo‘lgan
dizel dvigatel-
larida ishlatiladi. Dizel yonilg‘ilari yonganida (yonish jarayonida)
o‘rtacha 42,5 mJ/kg issiqlik ajralib chiqadi.
Dvigatelning ishonchli ishlashi va, shu bilan birga, ularga tex-
nik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash xarajatlarining miqdori bevosita
yonilg‘i sifatiga bog‘liq.
Yonilg‘i xususiyatlarini bilish va ulardan to‘g‘ri foydalanish di-
zel dvigatellarining samaradorligi va avtotransport korxonalarining
rentabelligini belgilab beruvchi asosiy omillardan biridir.
Dizel yonilg‘isi markalari birbiridan zichligi va sirt taranglik
kuchi (25–30 mN/m) bo‘yicha kamroq, qovushoqligi va boshqa xu-
susiyatlari bo‘yicha esa juda katta farq qilishi mumkin.
Dizel dvigatellarida yonilg‘i to‘la va sifatli yonishi uchun ular
quyidagi ekspluatatsion talablarga javob berishi kerak:
– yuqori bosimli nasos uzluksiz va puxta ishlashi uchun yonilg‘i
yaxshi so‘rilishi va haydalishi (optimal qovushoqlikka,
zarur past
harorat xossalariga ega bo‘lishi, tarkibida suv hamda mexanik ara-
lashmalar bo‘lmasligi) lozim;
– mayin to‘ziydigan va yaxshi aralashma hosil qiladigan bo‘li-
shi, buning uchun esa qovushoqligi va fraksion tarkibi optimal
bo‘lishi zarur;
61
– dvigatel oson yurgizib yuborilishi va «yumshoq» ishlashi
uchun tutun hosil qilmasdan batamom yonishi kerak (yonilg‘ining
setan soni, qovushoqligi va fraksion tarkibiga bog‘liq);
– klapanlarda, porshenlarda va porshen halqalarida ko‘p
qurum
hosil bo‘lmasligi, ninalar osilib qolmasligi hamda forsunkalarning
to‘zitkichlari kokslanmasligi lozim (yonilg‘ining kimyoviy hamda
fraksion tarkibiga, tozalash usuli va darajasiga bog‘liq);
– sig‘imlarni, yonilg‘i quvurlarini, yonilg‘i berish tizimini va
dvigatel detallarini korroziyalamasligi kerak (oltingugurtli birik-
malar, organik
hamda mineral kislotalar, suv miqdoriga bog‘liq);
– barqaror yonishi hamda yonganida mumkin qadar ko‘p issiq-
lik chiqarishi (uzoq muddat saqlanganida xossalarni o‘zgartirmasli-
gi) zarur.
3. 2. Dizel yonilg‘isining qovushoqligi
Benzinli dvigatellar uchun benzinning qovushoqligi ahamiyatga
ega emas, chunki uning qovushoqligi suvnikidan ham kichik. Di-
zel dvigatelida esa yonilg‘ining qovushoqligi katta ahamiyatga ega:
uning
kamayishi ham, oshishi ham dvigatelning yomon ishlashiga
olib keladi.
Qovushoqlik tashqi kuch ta’sirida suyuqlik zarralari
harakatlanganida bir-biriga ko‘rsatadigan qarshilikdir.
Dizel yonilg‘isining qovushoqligini belgilovchi ko‘rsatkich
ki
