86
Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan fikrlardan ko‘rinib turibdiki, gazsi-
mon yonilg‘ilar kompleks xususiyatlariga ko‘ra yonuvchi aralash-
ma silindr tashqarisida hosil qilinadigan va uchqun bilan yondiri-
ladigan dvigatellar uchun ancha mos keladi, shuningdek, dizellarda
foydalanilishi ham mumkin.
Portlovchanlik xususiyatining yuqoriligi ko‘pgina
gazsimon
yonilg‘ilar (tabiiy gazlar, vodorod, metan)ning asosiy kamchili-
gidir. Yonuvchi gazlarning eng kichik nozichliklardan ham chiqib
ketishi ulardan ehtiyot bo‘lib foydalanishni talab qiladi. Agar xavf-
sizlik texnikasi hamda yong‘inga qarshi xavfsizlik qoidalariga rio-
ya qilinsa, shuningdek, tavsiya qilingan tadbirlar bajarilsa, gaz qu-
rilmalaridan ishonchli va xavfsiz foydalanish mumkin.
Shuningdek, gazsimon yonilg‘ilar qo‘llanilganida, silindrni
to‘ldirish koeffitsiyenti kamligi suyuq yonilg‘ilarga nisbatan dvi-
gatel quvvatining kamayishiga olib keladi. Masalan, benzin o‘rni-
ga suyultirilgan gaz qo‘llanilganida, dvigatel quvvati 6 – 8 foizga,
siqilgan gaz ishlatilganida, 18–20 foizga kamayadi.
Gazsimon yonilg‘ilarning kelib chiqishi turlicha bo‘ladi: tabiiy
gaz (gaz konlaridan olinadi), yo‘ldosh gaz (neftni
qazib olish va
qayta ishlashda), sanoat gazi (domna, koks, yorituvchi, kanalizatsi-
ya gazlari), generator gazi (qattiq yonilg‘ilarni gazga aylantirishda)
va boshqalar. Ularning tarkibi va xossalari, shu jumladan, yonish
issiqligi keng ko‘lamda o‘zgaradi. Odatda, ular turli xildagi yonuv-
chi va inert gazlarning aralashmasidan iborat.
Ularning tarkibiga
yonuvchi gazlar: metan, propan, butan, C
n
H
m
formulali boshqa ug-
levodorodlar, vodorod, is gazi va sh. k., shuningdek, inert gazlar
va ifloslantiruvchi moddalar (karbonat angidrid, azot, namlik, smo-
lasimon moddalar, mexanik zarralar, oltingugurtli birikmalar va
boshq.) kiradi. Respublikamizda ishlatilayotgan asosiy gazsimon
yonilg‘ilarning tarkibi va asosiy xususiyatlari 4. 1- jadvalda kel-
tirilgan.
Barcha gazsimon yonilg‘ilar yonish issiqligiga ko‘ra uch guruh-
ga bo‘linadi:
87
