«Kafansiz ko'milganlar»
33
Ba'zan bu xayollar bilan dod-faryod solib, qamoq
eshiklarini urib parchalash emas, o'limimga rozi
bo'lib ketardim. Hatto, ba'zan alam ko'z yoshlari
tirqirab oqqanini sezmay qolardim.
Shunda Loran:
- Men Fashist Germaniyasidan asir tushgan «es-es»
soldatiman. Garchand asirligimdan boshqa biror gu-
nohim bo'lmasa ham, biror zararim yetmagan bo'lsa
ham nemis soldati bo'lganim uchun gunohkor qilsa,
biror narsa deyolmayman. Ammo seni, chet el razved-
kachisi bolmasang, sovet shoiri bo'lsang, unga qarshi
yozilgan asaring bo'lmasa, nega dushman deb qamash-
di? Uning ustiga yosh ekansan. Tashvish qilma, seni
chiqarib yuborishar, - degan taskinni berardi.
Rayim aka ham nimadir demoqchi edi, ammo ka-
meraga nihoyatda darg'azab so'kinib kirib kelgan bir
oyog'i yo'q, invalid rus yigiti gapni bo'ldi. Salom-alik,
hol-ahvol so'rash yo'q, og'ziga kelgan haqorat so'z-
lar bilan hammani ota-onasi qolmay, astar-paxtasi-
ni ag'darib so'kingan holda maxorka o'ray boshladi.
Jahl bilan o'rayotgan moxorka qog'ozi yirtilib, yerga
to'kildi. Qo'lida qolganini g'azab bilan yerga urdi.
Xuddi men bilan eski tanishdek, sansanlab, cheka-
sanmi, tortadigan narsangdan ol, - dedi.
Bir kameradan ikkinchi bir kameraga ko'chirib
kiritilgan mahbus o'z ko'rpa-yostig'i, juda bo'lmasa,
biror tuguni bilan kirardi. Bunda qo'ltiq tayoqdan
boshqa narsa yo'q, na bir yemish, na kiyim-kechak.
Men moxorka uzatdim.
Shu yerda bir narsani eslatib otmoqchiman. Bu qa-
moqda moxorkadan boshqa na sigaret, na papiros che-
kish imkoni bolmadi, chunki, uydan keltirilgan papi-
ros-u, sigaretalarning hammasini ichida biror xat, biror
zaharli yoki portlovchi narsa bormi degan shubha bilan
burda-burda qilib, tekshiruvdan o'tkazib berilardi.
U mendan olgan moxorkani qo'liga olib, rahmat
oYniga sansanlab, sen kimsan, bu yerga qachon
tushding, - degan gapi bo'ldi. Men shoir ekanimni,
bir yildan oshiq vaqtdan beri yotganimni aytdim.
Yana u moxorkani o'rab so'kina boshladi:
- Sen shoir ekansan, sen hukumatga dushman
bolishing mumkin. Sen ilmli odamsan. Men-chi, suka,
la'nati, onangni palon qilaylar, kimman! Men bir o'g'ri,
bezori bo'lsam, qanday qilib men siyosiy mahbus bo'lib
qoldim. Men o'g'riman, ha, o'g'ri, blatnoyman! O'g'ri-
ligimni yashirmayman. Bugun o'g'rilik qilaman, yey-
man, ichaman. Ertasiga qo'lga tushsam, KPZga olib
borishadi. - Men KPZ nimaligini tushunmaganimni
sezib: - qamoqqa birinchi tushishing bolsa kerak, KPZ
nimaligini ham bilmaysan, KPZ degani kamera pred-
voritelnogo zaklyucheniya (vaqtincha hibsda turish
xonasi). KPZ men uchun o'z uyimdek gap. Savdogar,
boyvachchalarga uydan olib kelingan yogliq ovqat, ich-
kilik bormi, sherik bo'lardim. KPZ - men uchun tekin
ovqatxonadek gap. Bir yil-ikki yilga hukm qilib lager-
ga yuborsa, bir oyog'im yo'q, ishlamayman, savdogar,
kolxoz raislari bormi, ularga kelgan ovqatlarga sherik
bolib, tekin ovqat yeb, ichkilik ichib, nasha chekib
yashayberardim. Meni boshqalardek orqamda qolgan
bola-chaqam bolmasa, lager men uchun ikkinchi uy
edi. Bu yer-chi! Bu qamoq emas, jahannam-ku! Suka!
Bu yerda xohlagan vaqtingda istagan peredachang-
ni ololmasang. Ichkilik icholmasang, ashula aytish u
yoqda tursin, bir-biring bilan ovoz chiqarib so'zlashol-
masang, qarta, shesh-besh o'ynamasang! Kunduzi ux-
latmasa. Bu yerda bir oy yotgandan ko'ra otib yuborsa
roziman. Fashistlar! Suka! Tavba, hatto yostiqqa suya-
nolmaysan, darrov darchani ochib, yonboshlama, deb
tanbeh beradi. Meni otib yuborsa roziman. Ikki oydan
beri sud ham qilmaydi, lagerga ham jo'natmaydi. Men
siyosiy mahbusmishman! - U o'zicha kulib: - Bilasan-
mi, birodar, menga nima ayb qo'yishgan! Men terrorist
emishman. Faqat kulasan, suka! Qanaqa terrorist! Ay-
«Kafansiz ko'milganlar»
35
bim, mastlik bilan tramvayda Stalinni so'kkanimmish!
Nima deb so'kkanman, o'zim ham bilmayman. Shu-
ning uchun meni siyosiy mahbus, xalq dushmani deb
olib kelsa... ablahlar! Qanjiqlar! Qani, birodar ayt-chi,
menga qancha berishar ekan?..
Men nima derdim. O'z xayolim bilan o'zim band
edim. Javob bergunimcha ham bo'lmay gapira ketdi:
- Haqiqiy shoir Yesenin edi! Xalqni ham, o'g'rini ham
o'ylardi. Senlar Stalinni maqtashdan boshqa nima-
ni bilasanlar? Gapirishga ham qo'rqasanmi? Senlar-
ni hammangni qamash kerak... Xafa bolma, og'ayni,
hammang bichilgansan. Anavi kamerada bir jid, ya-
hudiy xusid (yahudiy domlasi) bilan o'tirib qolibman.
Yuragimni yorib yuboray dedi. Bo'g'ib o'ldirgim keldi.
G'ashimga tegib, pichirlab duo o'qishdan boshqani
bilmaydi. Nega sen ham indamaysan? Yeseninga o'x-
shab blotnoy, taskin beradigan she'r o'qisang-chi!
Men uning gaplarini eshitib, o'zimcha oyiardim:
Yesenincha she'r yozishmish! Taskin beradigan she'r
o'qishmish! Tabiat haqida yozgan she'rlarimdan xato
izlab, g'oyasizlikda ayblab otirishibdi-yu, bunga Ye-
senincha yozilgan she'rlarimdan o'qib berarmish-
man! Men uning gaplarini jim tingladim. U esa bun-
dan g'azablanib:
- Men do'zaxga kelib qolibman, to'g'rimi? - derdi.
Men unga nima derdim? Uni kuyib-o'rtanish-
lari to'g'ri bo'lsa ham Stalinni so'kib turgan odam-
ning gaplariga qo'shilishib bo'larmidi? A w a l o buning
o'g'ri ekaniga ham ishonib bo'lmaydi. Balki gap olish
uchun kirgandir. Chunki xonalardan xonalarga gap
olish uchun maxsus odamlar qoyiladi. Qamoqda yot-
ganlar ham bir-birlariga ishona bermasdi.
Mening javobimni kutmasdanoq birdan jazavasi
tutib, ikki mushtlab temir eshikni urib, og'ziga kel-
gan haqoratlar bilan qamoq nazoratchisini chaqira
ketdi. Prokurorga shikoyat yozish uchun qalam bilan
daftar talab qildi...
Bu orada meni tergovga olib chiqib ketishdi. Kech-
qurun soat 7da so'roqqa chiqqanimcha, uxlamasdan
tong otarda kameraga qaytdim. Hamrohim yo'q edi.
Karovati bo'sh. To'shak, yostiqlari ham olib chiqib
ketilgan. Nima gap? Meni esa qo'shni kameraga ko'-
chirishdi.
Bu kameraga kirishim bilan, u yerdagilar, mendan
qaysi kameradan o'tganimni so'rab bilishgach, ke-
chasi bilan bu kamerada g'ala-g'ovur bolgani, kimdir
o'zini o'zi o'ldirganini aytishdi. Bu kechagi bir oyog'i
yo'q invalid Ivan edi.
|
