Yana bir voqea:
17 - 18 yoshlik yigitlik vaqtim; o'zim qatori bir
o'spirin yurib ketayotgan bir tramvayning oldingi va-
gonida o'tirgan bir ayolning ro'molini yulib olib ke-
yingi vagonga chiqib oldi. Buni ko'rdim-u chidolma-
dim. Muyulishda sekinlashgan tramvayning ketidan
chopib chiqib, ro'mol o'g'risi - yigitning cho'ntagi-
dan ro'molni olib, kelasi bekatda o'zini tramvaydan
sudrab tushirdim. Militsiyaga olib borib topshirdim.
Bundan menga nima manfaat? Ro'molini oldirgan
o'zbek ayolmidi? Yoki o'g'irlagan rus yo yahudiymi-
di? O'sha zamonda men bularning millatini ajratar-
midim? Yo'q! Ro'mol oldirgan ayol o'zbek, o'g'irlagan
boshqa millat bo'lgani uchun jon kuydirganmidim?
Millatchilik hissi bilan qilganmidim?
Bundan menga bitta manfaat: ro'molni o'g'irlatib
chirqirab qolgan ayolning quvonchini ko'rish, halol-
76
Shukrullo
lik va haqiqat uchun kurashib onam aytgan achchiq
haqiqatning lazzatini totish edi.
Nega endi o'zimga o'zim xiyonat qilib tergovchining
tuhmatlarini haqiqat deb, o'zimni o'zim gunohkor qi-
lishim kerak! Nega umr bo'yi o'z qilmishim uchun
vijdon azobi bilan yashashim kerak! Nega achchiq
haqiqatning lazzatidan o'zimni bir umr mahrum qi-
lishim kerak!
Birovlarning haqiga xiyonat qilmagan nega endi
o'zimga, o'z vijdonimga xiyonat qilishim kerak. Odat-
da tuhmatchini haqgo'y bo'lishga, xoinni sadoqatga
o'rgatishga da Vat etish uchun jazolanardi. Bular-chi,
halol odamlarni nopoklikka, rostgo'ylarni tuhmat va
yolg'onga o'rgatish uchun qamashganmi?
Xuddi mening dardlarimni ifoda qilgandek xayo-
limdan beixtiyor Ilyos otaning nolasi o'ta boshladi:
Xudoyo, oh vovaylo
O'zimdan bo'lmadim ogoh!
Karomat qilmasang Alloh,
Oro yo'llarda qolg'onman.
Bu tuhmat, bu adolatsizlik zanjiridan kim qutqa-
radi! Kim dodingga yetadi?
Stalinmi? Yo'q! Kechagina uning yonida bolgan
marshallar Tuxachevskiy, Blyuxer, o'nlab inqilob sar-
kardalari, qadrdon yozuvchi, olimlar bedarak bo'lib
ketganda, axir Stalin, ular qayerga g'oyib bo'ldilar,
deb so'radimi? Nahotki, Stalin bundan bexabar bo'l-
sa!.. Xayolimga shunday oyiar kelardi-da, o'zimdan
o'zim cho'chib ketardim. Chunki, bu gaplarni aytib
bo'larmidi! Aytish qayoqda!
Yigit chog'im edi, shaydoyi chog'im,
Yov hujum boshladi aziz Vatanga.
Ko'zim qiyib tashlab sevgan yorimrd,
Vatan mehri haqqi jo'nadim jangga.
«Kafansiz ko'milganlarn _ 77
Onam duo qilib qoldi ortimda:
«0'zing asra deya bevaqt o'limdan!»
Ona va yor mehri jo'shdi qalbimda,
Otashlarga kirdim.
O'lim yo'limdan
Ming bor to'sib chiqdi. Bilmadim qo'rquv.
Visol zavqi bilan kurashdim dadil.
E'tiqod o'limni yenga oldi-yu
G'olib bo'lib qaytdim qirq beshinchi yil.
Onamning shodligin yo'q edi cheki,
O'lsam ham yo'q, derdi endi armonim.
Bu quvonchi uzoq bormadi lekin,
Dahshat, qo'rquv bilan hovuchlab jonin,
Ko'z yosh to'kib yana qoldi ortimda;
«Quruq tuhmatingdan asra deb, Xudo».
Meni qamadilar ne uchun, shunda
Onam ham ko'plardek bilmasdi ammo!
U ham bilmas edi. Men ham bilmasdim,
Tinchlikda o'rtadi yana dod, firoq.
Yov qo'liga tirik asir tushmasdim,
O'z yurtimda asir qilindim biroq.
Mening kimligimni, qalbimni bilgan
Do'st u qo'shnilarim hayron hammasi.
|
