«Kafansiz ko'milganlar» 91
lar tayinlangan joyda qo'llarini orqaga qilib turishlari
shart. Kimdir ikkinchi yili qamoqda o'tirib hali ham
sud qilmaganlaridan, kimdir shikoyat yozish uchun
qog'oz va qalam bermaganlaridan zorlansa, boshqa
biri nazoratchilardan, tergov ishi tamom bo'lishiga
qaramay, bola-chaqasi bilan hali ham uchrashishga
ruxsat etilmaganidan, kimdir bemorligi, uyidagilar
olib kelgan narsalarni bermay qaytarib yuborilayot-
ganidan, qamoqqa yangi tushgan ba'zi birlar o'zlarini
nohaq qamaganliklari, zarracha ham gunohlari yo'q-
ligidan shikoyat qilar, g o y o buni eshitgan adolatli
prokuror ertagayoq uni chiqarib yuboradigandek far-
yod solib ko'z yoshlari bilan dardlarini aytardi. Faqat
men indamasdim. Negaki, bir yildan ortiq qamoqda
yotib, qamoq boshlig'i bormi, prokuror bormi, bir ne-
cha marotaba kameraga kirib, odamlarning arz-dod-
larini eshitib, ammo birortasi ham amalga oshmaga-
nining guvohi bolib, prokuror, tergovchi, nazoratchi
- hammasining tili birligiga, arz qilishingning hech
qanday foydasi yo'qligiga ishonib qolgan edim.
Prokuror mahbuslarning arz-dodlari, tergovchilar-
ning jallodligi, nazoratchilarning xo'rlashlari haqida-
gi shikoyatlarini odatdagidek qo'lidagi daftarchasiga
yozib olardi, bu safar ham shunday bo'ldi. Ammo na-
tija-chi! Prokurorning qo'lidan ham hech narsa kel-
masligiga ishonib qolgan edim. Bitta umid suddan!
Agarda sudning ham bular bilan tili bir bo'lmasa,
aniqrog'i KGBdan qo'rqmasa!..
Men, o'zim-chi?
Men bularni nopoklikda ayblab, gunohkor sa-
nayapman. Ammo bordi-yu mendan so'rashsa, sen
o'zingni pok vijdonli, haqiqatgoy deb sanasang, ijod-
kor, shoir odamsan, qani, ayt-chi, o'zing ko'rgan shu
adolatsizlik, nohaqliklarni, iching to'la dardlaringni
qo'rqmasdan she'rmi, doston aynan qilib o'zidek yoza
olasanmi? KGBdan qo'rqmaysanmi?
92
Shukrullo
Mana kechagida xotining sakkizta yogliq patir yo-
pib, bir oz mayiz va chaqilgan yong'oq, ikki-uch pachka
«Saratov» maxorkasini kiritibdi. Albatta, senga patirni
yeyishdan ham ko'ra sevikli xotiningning unga tekkan
qollari, bolalaring ko'z oldingga kelib, yurak-bag'ring
ezilgani rost. Har burdasi tomog'ingga tiqilib, ko'z yosh-
laring bilan zahar bo'lib yutilmoqda. Bu bevaqt ayriliq
alami chidab bo'lmas darajada albatta og'ir. Axir, qa-
malganingda oilangga pul bosib ketmagan eding-ku!
Bu qaysi pulga kelgan? Uch bolani boqish osonmi?
Ijod qilaman, doston yozaman deb litfonddan ming
so'm pul olib, hali tolaguningcha yo'q edi, rahm qilmay
uni qistab kelsalar kim to'laydi! Sen sovet adabiyoti
haqiqatni, kishilarning dard-alamlarini kuylaydigan
adabiyot deyilishiga ishonsang, shu ayriliqlarni, shu
sog'inchlarni, shu to'kilgan ko'z yoshlaringni she'r qilib
yozaolasanmi? Matbuotda bosishlariga ishonasanmi?
Kosmopolit, hayotidan norozi pessimist, hayotning
faqat salbiy jihatlarini ko'radigan shoir deb ayblashla-
ridan qo'rqmaysanmi? Bu jamiyatda ijod erkinligi yo'q
deb, ayta olasanmi? Aslo, aytolmaysan!
1946-yilda partiyaning kosmopolitizm va g'oya-
sizlikka qarshi deb chiqargan qarori, Jdanovning
«Leningrad» va «Zvezda» jurnallarini qoralab qilgan
ma'ruzasi sening aqlingga mixdek qoqilib, yuraging-
ni olib qo^ganki, hozir qamoqda yotib ham, qo'ling-
ga qog'oz, qalam berib, mana, sovet hayoti haqida
bilganlaringni, dilingdagi gaplarni ochiq yozib ber,
desalar, imonim komilki, qamoqda yotib ham men
baxtiyor sovet kishisi hayotimiz farovon, bu baxtli
kunlarni bergan Stalin yashasin, deb she'r yozasan.
Qani, ayt-chi, yoki noto'g'ri gapirdimmi? Ijod erkinligi
yo'q, haqiqatni yozib bo'lmaydi, dermiding, yoki...
Bu savollarga o'zimcha javob izlab xayol surib o'tirib,
1939-yilda yozgan to'rt yol she'rim yodimga tushdi:
|
