%/iyanim Badriddinning hikoyasi
Otam 1937-yil yanvarda O'zbekiston jinoiy qo-
nunlarining 66-moddasi 1-qismiga binoan qamoqqa
olindilar. 1937-yil 17-iyunda O'zbekiston Oliy Max-
sus kollegiyasining qaroriga binoan besh yil huquq-
dan mahrum qilinib, tarbiyaviy mehnat lagerlarida o'z
muddatini o'tash sharti bilan Uzoq Sharqdagi Kalima
shahriga jo'natilgan. Lagerdan 1945-yil avgust oyida
ozod qilinganliklariga qaramasdan uyga kelishga rux-
sat bo'lmagan. Bu «jannat makon» shaharda 1946-yil-
gacha maxsus nazorat ostida, majburiy, inson bovar
qilmaydigan mashaqqatli ishda ishlaganlar.
I
112 Shukrullo
Birinchi marta qamalganlarida men to'rt yashar
bola edim. Go'dakligimga qaramasdan, o'sha kunlar-
dagi ba'zi voqealar xotiramda yaxshi saqlanib qolgan.
Tergov tugab, sud hukmi el on qilingandan keyin
otamni jo'natadigan kuni, onam «uzoqdan bo'lsa ham
otasini ko'rib qolsin», degan maqsadda bo'lsa kerak,
meni ham yetaklab borgan edilar. Kun nihoyatda is-
siq, temir yo'ldagi toshlarning qiziganligidan oyoqla-
rimning tagi qavarib ketgan edi.
Otamni uzoqdan vagonga chiqarishlaridan oldin
ko'rib qoldim. Oyoqlarimning jarohatlariga qaramas-
dan oldilariga yugurib bormoqchi bo'lganimda harbiy
soqchilardan biri yetaklab yurgan itini qo'yib yubor-
di. Meni quvlagan itdan qochaman deb yerga yiqilib,
yiglab, dumalaganim ham esimdan chiqmaydi. Hali
esini tanimagan yosh bolaga itni qo'yib yuborish vah-
shiylik emasmi?.. O'sha kuni otamni olib ketishdi.
Otam o'n yildan keyin, 1946-yil noyabr oyi-
da Kalimadan qaytib keldilar. Kelganlaridan keyin
ham xotirjamlik bo'lmadi. O'sha davrda, qamoqdan
chiqqanlarni o'z uylari u yoqda tursin, hatto tug'il-
gan shaharlarida yashashga ham huquqlari yo'q edi.
Odatda ular o'zlari tug'ilgan yerlardan uzoqroq bir
shaharda ishlab yashashlari shart edi.
Otam shu qoidaga binoan Qo'yliqcla bir kolxozchi-
ning uyini ijaraga olib, kasbi muallim bolishiga qa-
ramay, o'sha yerdagi gurunch zavodida oddiy ishchi
bolib ishga joylashdilar. Bu davrda ko'pgina xonadon-
larning qozonlari oylab go'sht ko'rmas, haftalab qozon
osilmasdan issiq ovqatsiz hayot kechirar edi. Kunlar-
dan bir kun ovqatlanib otirganimizda onam ro'zg'orda
kepakdan boshqa hech narsa qolmaganligini aytdilar.
Shunda otam kepakdan ham qanchadan-qancha
yaxshi taomlar tayyorlash mumkinligini aytib, shu
ahvolda yashayotganimizga mingdan-ming shukr qil-
gan edilar. Negaki, ona yurtida, ozodlikda o'z uyida
«Kafansiz ko'milganlarn
_ 113
kepakdan tayyorlangan ovqat ham otam uchun sho-
hona tuyilar edi.
Qishda uylarni isitish va ovqat pishirishga ham
ko'mir, o'tin o'rniga sholi qipig'ini ishlatardik. Ovqat
pishirishga ko'proq yoqib qo'yilsa, pechkaga kam qo-
lib, uy yaxshi isimas edi. Shunda otam, Uzoq Sharq-
ning tabiatini, qish faslining uzoqligi va nihoyat so-
vuqligini eslab:
«Ishga chiqqanimizda harbiy soqchilar bizlarni
maxsus o'rgatilgan, sovuqqa nihoyatda chidamli,
yirtqich hayvonlar bilan teng olishadigan itlar bilan
qo'riqlardilar. Mehnatning nihoyatda og'irligidan Si-
bir sovuqlarini ham sezmas edik. Odatda mahbuslar-
ning ish vaqti ob-havoga qarab 1 2 - 1 4 soat davom
etardi, ammo itlarni ish vaqti ikki soatdan ortmas,
chunki ular bu sovuqqa bardosh berolmas edi. Mah-
buslarga itchalik ham rahm qilinmasdi», - derdilar.
Otam bechoraga bizlar bilan hatto sovuq uyda
yashab, kepak nonni baham ko'rish ham uzoq nasib
etmadi.
1949-yil oktyabr oyining o'rtalarida bo'lsa kerak,
maktabga borish uchun ko'chaga chiqqanimda za-
vod tomondan otamni ikki notanish odam bilan, ran-
gi o'chgan holda kelayotganini ko'rdim, uni shunday
holatda hecham ko'rmagan edim. U menga qarab
uyga sekingina kirishimga ishora qildi. Uyga kirga-
nimdan keyin, kelgan odamlarning kimliklari m a l u m
boldi. Ular Davlat xavfsizlik komitetidan edilar, uyga
kirganlaridan keyin tintishga kirishdilar, biroq hech
narsa topolmadilar. Nega deganda uyimizda tintiydi-
gan narsaning o'zi yo'q edi. Bir sidirg'a ro'zg'or as-
boblari, kiyim-kechak, stol ustidagi kitob va daftarla-
rimdan bo'lak hech vaqo yo'q edi. Shu sababli tintuv
ham uzoqqa cho'zilmadi.
Kelganlarning biri o'zbek bolib, otam va bizlar bilan
o'zbekcha gaplashib nihoyatda madaniy muomalada
|
