«Kafansiz ko'milganlar» _ _ 125
Men qamalishimdan oldin yirik doston yozishga
kirishib, ijodiy ta'tilga chiqib, shu munosabat bilan
asar bitguncha adabiyot fondidan o'sha vaqtning puli
bilan ming so'm olgan edim. Men qamalgandan keyin
ko'p o'tmay Yozuvchilar soyuzi pulni undirish uchun
xotinimni sudga beradi. Pulni olgan qamoqda! Nima
qilish kerak? Agar uni tezda to'lamasa hovli-joyni
musodara qilishlarini bildirishgan. Shundan so'ng
uydagi bor narsani - gilam, qo'lidagi bilakuzuk, har
balolarni arzon-garovga sotishga tushgan. Ham ay-
riliq, ham yetishmovchilik, ham eng yaqin odamlar
keltirgan xo'rlik - ayniqsa bunisiga chidash qiyin edi.
Qizim Umida tug'ilishi munosabati bilan uchra-
shishga ruxsat etishlarini so'ramoqchi bo'lib xotinim
tergovchiga telefon qiladi. Tergovchi: «Bu telefon no-
merini qayerdan olding? Senga kim berdi?» - deya
do'q urib, dag'dag'a bilan uni haqoratlay boshladi.
Bunday muomaladan qo'rqib, dag'-dag' titrab, yuragi
yomon bo'lib, bolani yerga tashlab yuboradi. Yoni-
da turgan Mirzakalon Ismoiliyning xotini qo'lidan tu-
shayotgan go'dakni ilib olgancha, o'zini yerga o'tqa-
zib, tinchlantiradi. Sevikli xotinimning tortayotgan
xo'rlig-u azoblarini xayolimdan bir-bir o'tkazarkan-
man, gunohkor bolib qamalgan men bo'lsam-u, u
bechoralarda nima ayb! Mushtipar, mushfiq bu ayol
bechoralarga shunchalik zulm! Bu sho'rliklarning
gunohi nima! Otasiz uch farzandni boqish, ayriliq
azobini tortishning o'zi yetmasmidi! - deb o y lay man.
Toshturmaga olib kelishganiga ham mana bir ne-
cha hafta bo'ldi. Sevikli farzandlarim, xotinim, qarin-
dosh-urug'larim bilan so'nggi marta diydor ko'rishib,
xayrlashish haqidagi iltimosimga ham hamon javob
yo'q. Ammo odam o'ldirgan, o'g'ri, ayrim savdogarlar
esa uydan kelgan nozu ne'matlarni yeb, hatto qamoq-
da ekanliklarini ham unutib, qarta, qimor o'ynash,
aysh-ishrat bilan ovora. Aslini surishtirganda bular-
126 Shukrullo
^gm*
ning nima g'ami bor! Chunki, o'g'ri o'g'rilik, firibgar
firibgarlik qilganda bir kunmas bir kun qo'lga tushib
qolishiga ishonmasa ham, albatta, ko'nglidan o'tkaz-
gani tabiiy. Bundan tashqari o'g'irlargina emas, hatto
odam o'ldirganlar ham bizchalik rahmsizlik bilan 25
yil ozodlikdan mahrum qilinganmas! Ularning mud-
datlari ham oz, qamoq sharoiti ham boshqa. Bola-
chaqalari ham o'z uy-joyida, hech kim ulardan xalq
dushmanining oilasidan jirkanib qochganday qoch-
maydi, xo'rlamaydi. Faqatgina ilm ahli, ziyoli zotigina
o'g'ri, kissavurlardan ham xor, tuban sanaladi.
Ayshini nodon surib, kulfatini dono tortadi! - de-
gan zamon shu emasmi!
Endi sen shoir yoki olim emas - keruxasan. O'zing-
dan yosh cho'ntak kesar chekishdan ol, keruxa (bu
qamoq shevasida sherik degani) deb yoningga kela
boshlaydi. Bu yerda shoir, olimliging uch pul, keruxa
- sherik desa nimasi yomon? Yomonligi shundaki,
so'ragan narsasini yaxshilikcha bersang berding,
bermay ko'r-chi, ilojing yo'q, narsang borligini biladi-
mi, bo'ldi, bo'g'ib bo'lsa ham oladi.
«Zamona zo'rniki, tomosha ko'rniki», - deganlari
ham shu yerda.
Qamoq muhitini bilmagan, shoir yoki olimlik g'u-
ruri hali vujudingdan arimagan dastlabki kunlarda
bunday munosabatlar sening xo'rligingni keltiradi,
g'azablantiradi. Ammo bu yerda bir oz qahringdan
tushirib, taskin beradigan, og'izdan og'izga o'tib yura-
digan «parasha», xolos (bu uzunquloq, to'qima gaplar
degani). Mahbuslar o'zlarini ovutish uchun bir-birla-
ridan, xo'sh, bugun qanday parashalar bor, yangisini
eshitdingmi, bilishimcha, 25 yil qamoq muddati yo'q
qilinib, o'rniga otish yoki uzog'i besh yil qamoq bo'lar-
mish, desa ba'zilar bunga e'tiroz bildirib, bu bekor
gap, men boshqacha eshitdim, yaqinda, umuman si-
yosiy mahbuslar hammasi ozod qilinarmish, degan
gapga ishontirishga urinardi.
|
